André Oyen
Leestip van André Oyen
Via papier de wereld rondreizen.

Tweemaal weduwe en eerste vrouw die de Nobelprijs voor de vrede kreeg

3 juli 2020

Inderdaad, de geschiedenis! Die is, zoals het de jeugd wordt geleerd, de belangrijkste bron van oorlogsverheerlijking. Kinderen wordt van jongsaf ingeprent dat de Heer der heerscharen voortdurend veldslagen gebiedt, dat die als het ware het vehikel zijn waarop het lot van de volkeren door de tijden voortrolt; dat ze de vervulling van een onontkoombare natuurwet zijn die zich van tijd tot tijd herhaalt zoals zeestormen of aardbevingen; dat ze wel gepaard gaan met verschrikkingen en gruwelijkheden, maar dat die opwegen tegen de belangrijke resultaten voor het algemeen belang, tegen de daarbij te verwerven roem of het besef van ultieme plichtsvervulling voor het individu. Want bestaat er een mooiere dood dan die op het veld van eer – een edeler onsterfelijkheid dan die van de held? Dit komt allemaal helder en eenduidig naar voren uit de leer- en leesboeken ‘voor schoolgebruik’, waarin naast de eigenlijke geschiedenis, die als een lange reeks oorlogen wordt gepresenteerd, ook de verschillende verhalen en gedichten slechts over heldhaftige wapenfeiten gaan."

Uitgeverij Orlando weet telkens opnieuw te verrassen met meesterwerken van recentere of oudere data. Klassiekers naast hedendaags talent. De roman De wapens neer! Van Bertha von Suttner verscheen voor het eerst in 1889. Bertha von Suttner was een fascinerende vrouw met grootse idealen die destijds volkomen onbereikbaar leken. Wie onnadenkend meedeint op de golven van de traditie, houdt ze kritisch een spiegel voor. Het boek De wapens neer! zet je stevig aan het denken over het bewust maken van keuzes voor een rechtvaardige samenleving en voor een saamhorige wereld. Zelfs raakt het verhaal van Bertha von Suttner ons leven van vandaag de dag nog: hoewel oorlog nauwelijks nog wordt verheerlijkt, conflicten tussen landen worden voorgelegd aan internationale rechters en er momenteel op wereldschaal intensief wordt samengewerkt binnen organisaties, zijn er vele andere gebeurtenissen en ontwikkelingen gaande die vragen om radicaal anders denken, durven en doen. Het hoofdpersonage Martha Althaus is een Weense aristocrate die eind negentiende eeuw alles lijkt te hebben: geld, macht en liefde, maar zij verliest tot tweemaal toe een echtgenoot aan de oorlog. Daarmee wordt haar levensgeschiedenis een aanklacht tegen de zinloosheid van de gewapende strijd. Bertha von Suttners roman sloeg 130 jaar geleden in als een bom: ze verwoordt hoe oorlog niet alleen een hele samenleving maar ook het familieleven verwoest. Binnen enkele jaren werd het boek vertaald in 26 talen en heeft het mensen uit de hele wereld ertoe bewogen zich in te zetten voor vrede. Zo behoorde de Russische tsaar Nicolaas II tot de lezers en hij heeft zich door haar boek laten inspireren om in 1899 een vredesconferentie te organiseren waarmee hij geschiedenis schreef. Het verhaal over een sterke vrouw in de negentiende eeuw, die vier oorlogen overleeft en op een levendige manier over haar worstelingen en verdriet vertelt, groeide uit tot een indrukwekkend manifest tegen de oorlog. Voor de uitgave van Die Waffen nieder! van de Oostenrijkse barones Bertha von Suttner was in 1889 geen uitgever te vinden. De tijd zou er niet rijp voor zijn geweest. Niemand zou zitten te wachten op een boek dat ontwapening en pacifisme propageert. Het nationalisme vierde hoogtij, spanningen tussen landen liepen op, wapens werden in paraatheid gebracht en legers op sterkte. Oostenrijk was een autocratische en militaristische staat, een traditionele standenmaatschappij, waar niet veel ruimte was voor een veelheid aan rebelse of activistische ideeën over de inrichting van de samenleving. Eenmaal gepubliceerd zou het boek vele edities beleven en in talloze talen vertaald worden. Het negentiende-eeuwse Europa sleepte zich van oorlog naar oorlog, maar ook de Vredesbeweging won steeds meer terrein. Bertha von Suttner’s roman groeide uit tot het visitekaartje van de Vredesbeweging. De wapens neer! is namelijk onweerstaanbaar overtuigend: het boek hervormt, het brengt de door Bertha von Suttner sterk bekritiseerde elite en diplomatie op andere gedachten. Als oorlog evenwel bedacht en gevoerd kan worden – want het is een instrument dat de mens construeert en inzet – dan kan oorlog ook worden vermeden en uitgebannen door het tegendeel te doen: door het instrument niet te construeren, noch in te zetten. Bertha geloofde daarnaast volop in ‘vrijheid, gelijkheid, broederschap’ en in de burger- en mensenrechten van de Verlichting. Bertha’s Martha verzet zich tegen de als noodzakelijk verklaarde oorlog, tegen de oorlog die gelegitimeerd wordt omdat de ander nu eenmaal aanviel, tegen de militaire kaste, tegen oorlogszuchtig taalgebruik, tegen het door strijdende partijen aanroepen van God als steun, tegen het argument dat oorlog demografisch nuttig zou zijn om de samenleving weer in evenwicht te brengen en tegen het heilige van zelfopoffering van de soldaat ter meerdere eer en glorie van het vaderland. Ook verzet zij zich stellig tegen de opvatting dat oorlog geen zaak voor vrouwen is en vrouwen er dus geen mening over mogen hebben of uiten, zoals Martha’s vader, een generaal in ruste, te pas en te onpas belijdt. Martha is het literaire alter-ego van Bertha von Suttner. Hoewel het boek niet autobiografisch is, spreekt Martha de gevoelens en gedachten uit van Bertha, leeft Martha in dezelfde tijd als Bertha, begeven zij zich in dezelfde kringen en is Martha net als Bertha op eenzelfde manier geïnspireerd door boeken en ideeën. Door de geloofwaardige karakters en het herkenbare tijdsbeeld was menig lezer zelfs in de veronderstelling dat het om non-fictie ging. In tal van artikelen en lezingen zette ze haar pleidooi voor de vrede voort. Ze initieerde congressen over vrede, en in diverse landen nam ze het initiatief om vredesbewegingen op te richten. Ze pleitte voor een internationaal Hof van Arbitrage, zodat landen hun conflicten aan dit Hof zouden kunnen voorleggen in plaats van erover oorlog te voeren. Toen in 1899 de eerste internationale vredesconferentie op regeringsniveau bijeengeroepen werd, voelde Von Suttner dit als de kroon op haar werk. Op deze Eerste Vredesconferentie, gehouden in Den Haag, werd besloten een Hof van Arbitrage op te richten – voor de huisvesting van dit Hof werd later het Vredespaleis in Den Haag gebouwd. Na in haar jeugd korte tijd voor Alfred Nobel te hebben gewerkt bleef Von Suttner haar hele leven nauwe contacten met hem onderhouden. Zij inspireerde hem uit zijn nalatenschap de Nobelprijs voor de Vrede in te stellen. Zelf ontving ze als eerste vrouw de Nobelprijs voor de Vrede in 1905.

Synopsis

Het levensverhaal van gravin Martha Althaus, aan de hand waarvan de waanzin van oorlog voeren indringend wordt beschreven.

André Oyen
Leestip van André Oyen
Via papier de wereld rondreizen.

De wapens neer! : roman
Titel:
De wapens neer! : roman
Auteur:
Bertha Von Suttner
# pagina's:
447 p. : ill.
Uitgeverij:
Uitgeverij Orlando
ISBN:
9789493081154
Materiaal:
Boek
Onderwerp:
Oorlog en vrede
Aanbevolen voor:
Aangrijpend,
Tijdloos
Doelgroep:
Volwassenen

Gerelateerde leestips