verpand in ruil voor de schuld van zijn vader

De Tanzaniaanse schrijver Abdulrazak Gurnah won vorig jaar de Nobelprijs voor Literatuur. Op dat moment waren geen van zijn boeken nog verkrijgbaar in een Nederlandse vertaling. Onlangs verscheen bij Meulenhoff Gurnah’s roman Paradijs, die in 1994 al werd uitgegeven door uitgeverij Van Gennep.

Zijn debuut Herinneringen aan mijn zwarte rotjeugd heb indertijd van hem gelezen en dat was een heel confronterend boek. Internationale erkenning kreeg hij pas in 1994, met zijn vierde boek, Paradise. Daarna raakte de auteur min of meer in vergetelheid. Toen hem tot ieders verrassing de Nobelprijs werd toegekend was er buiten het Verenigd Koninkrijk geen boek van hem te koop.

De roman volgt het verhaal van Yusuf, een jongen geboren in het fictieve stadje Kawa in Tanzania aan het begin van de 20e eeuw. Yusufs vader heeft shulden bij een rijke en machtige Arabische koopman genaamd Aziz. Al vroeg in het verhaal wordt Yusuf verpand in ruil voor de schuld van zijn vader aan Aziz en moet hij als onbetaalde dienaar voor de koopman werken. Yusuf voegt zich bij de karavaan van Aziz terwijl ze het binnenland inreizen naar het land ten westen van het Tanganyikameer. Hier ontmoet Aziz' karavaan van handelaren vijandigheid van lokale stammen, wilde dieren en moeilijk terrein.

Pas als Yusuf volwassen is, lijkt hij een soort eerste eigen keuze te maken. Hij werkt in de tuin achter de winkel. Die tuin wordt beschreven als een waar paradijs en ook letterlijk zo genoemd. Die tuin wordt beheerd door een tuinman die daar als slaafgemaakte kwam. Hij kreeg de vrijheid van zijn meesteres, de vrouw van Aziz, maar weigerde die, omdat hij vond dat hij altijd al vrij was geweest en het niet aan de meesteres was om hem die vrijheid te schenken. Diezelfde meesteres krijgt interesse in Yusuf en wil dat hij langskomt en voor haar bidt. Khalil probeert dat te voorkomen, want de meesteres zal oneerbare handelingen van Yusuf verwachten, en de koopman Aziz, nu weer op expeditie, zal dat niet accepteren als hij weer terug is.

Naast de avonturen en de gevoelswereld van Ysuf wordt ook het begin van het kolonialisme beschreven, vanuit Afrikaans perspectief. De mythe dat Duitsers metaal aten en niet konden sterven was hardnekkig. In Paradijs schept Gurnah een meedogenloze wereld, waarin het recht van de sterkste geldt. Een wereld beheerst door kolonialisme en geweld. Paradijs toont de diversiteit en de schoonheid van Afrika en neemt de lezer mee in een aparte leefwereld.