Grensmuren houden mensen nooit tegen

Het grensgebied tussen Mexico en de Verenigde Staten loopt van de Stille Oceaan in het westen tot aan de Golf van Mexico aan de andere kant van Noord-Amerika. Op circa 1100 kilometer van die grens zijn er nu al hekken geplaatst. Het is de grens met de meeste legale passages en waarschijnlijk ook de meest illegale. Die grens wordt bewaakt door de Amerikaanse Border Patrol en in 2008 komt de Mexicaans-Amerikaanse Francesco Cantú in dienst van deze Border Patrol. Cantú groeide op in Arizona en studeerde af in Internationale Betrekkingen in Washington en hij zou logischerwijze een andere carrière hebben gevolgd, maar na de theorie was het zijn wens om het grensgebied op het terrein te leren kennen.

In drie knap geschreven delen brengt Cantú verslag uit van zijn actieve dienstjaren en de jaren daarna en hoe dit zijn leven beïnvloedde. Hij neemt zijn moeder in vertrouwen die de instantie waarvoor hij werkt eerder veracht, en die hem waarschuwt voor de gevolgen “deel van dit systeem” te gaan uitmaken. Zijn moeder blijft ook zijn gids doorheen de zware periode die volgt. In het eerste deel volgt hij een zware opleiding en neemt hij later dienst als agent bij een Grenswacht-patrouille. De omstandigheden zijn zo zwaar als je je maar kan inbeelden: Cantú spoort samen met zijn collega’s drugs- en mensensmokkelaars op, onderschept drugspakketten en houdt vooral uitgeputte en wanhopige mannen, vrouwen en kinderen aan. Het grensgebied is woestijngebied, extreem warm voor de langste tijd van het jaar, en het is bezaaid met kloven en rotsen. De ‘Rio Grande’ vormt voor een groot deel een natuurlijke grens. Naast de natuurlijke obstakels moeten de immigranten ook het geweld van de narco’s, de Mexicaanse drugsbendes, en dus de Grensbewaking die hen oppakt en terugstuurt vrezen, waarvan Cantú deel uitmaakt. Gelukkig is de hulp die ze soms kunnen bieden ook levensreddend en tracht Cantú op verschillende momenten zijn meest menslievende kanten te laten zien. Zijn verantwoordelijkheid wringt echter met de vriendelijkheid die hij aan de dag legt.

In het tweede deel wordt hij overgeplaatst naar een inlichtingendienst binnen de grenswacht, waar hij vanop de tweede lijn belangrijke informatie moet verzamelen om zijn vroegere collega’s mee van dienst te zijn. Dit deel bevat veel zelfreflectie maar vooral ook zijn reflectie over het systeem van de grens- en de migratiecontrole op zich. Het geweld gaat hem niet in de koude kleren zitten en hij begint te dromen over de wolf die volgens Carl Jung de ‘dierlijke impulsen van het onbewuste’ vertegenwoordigt en die we maar beter tot ons laten komen in plaats van te isoleren.

In het derde deel zitten zijn dienstjaren bij de grenswacht erop en woont hij in een stadje aan de grens met Mexico. Hij raakt bevriend met een Mexicaanse man en zijn gezin, die net zoals zijn vrouw geen legale verblijfsstatus heeft. Als José halsoverkop naar zijn moeder vertrekt die op sterven ligt, en na het sterfgeval de grens weer probeert over te steken, wordt hij gearresteerd en teruggestuurd naar Mexico. Nu maakt Cantú ditzelfde soort gevallen dus aan de andere kant mee. Hij voelt zich schuldig vanwege zijn verleden en helpt José’s vrouw in de mate van het mogelijke. José neemt zelf de pen op tegen het einde, waarin hij beschrijft hoe vastbesloten hij is om te blijven proberen over te steken, als teken van liefde voor zijn vrouw en gezin.

Dit boek is een ontzettend knap geschreven poging om de migratieproblematiek van de VS aan de kaak te stellen die volledig ontmenselijkt is. Je wordt meegenomen in de ervaringen op het terrein en de gedachtegangen van Cantú door zijn meeslepende stijl. Je hebt geen probleem om door zijn beschrijvingen beelden op je netvlies te krijgen van de broeierige landschappen die hij passeert. Hij wordt ook nergens hoogdravend en vertelt ongedwongen over wat hem zo bezig houdt. Waarom geen enkele muur, hoe hoog ook, de menselijke wil op een beter leven kan bedwingen, lees je in dit boek. Cantú won met dit boek de Whiting Award voor non-fictie in 2017. Molly van Gelder vertaalde dit boek naar helder Nederlands en zorgde ervoor dat deze berichten van de grens ook ons bereiken.