Blokken - Een heilstaat zonder mensen

Een toekomstvisie beschreven op 35 bladzijden in 1931, maar nog steeds erg actueel.

Ik las onlangs “Julia” van Sandra Newman, een werk dat werd aangekondigd als “een vrouwelijk vervolg op 1984 van Orwell”. Het gaf me niet de “kick” die ik kreeg toen ik het oorspronkelijke werk las. Ik weet nog dat ik dit gevoel wel kreeg bij “Het reservaat” van Ruyslinck en “Blokken” van Bordewijk. Ik besloot ze nog eens te lezen.

“Blokken” werd uitgegeven is 1931, bijna 100 jaar geleden dus. Bordewijk beschrijft hierin een autoritair regime waarbij het individu op alle vlakken ondergeschikt is aan het staatsapparaat. Er is geen privacy, geen persoonlijke eigendom, geen religie, geen vrije meningsuiting. Ontspanning wordt geregeld en gestuurd door het regime, die ook bepaald welke liederen toegelaten zijn. Kritiek is verboden en wordt met geweld onderdrukt. Alle gebouwen en straten zijn rechtlijnig.

De heilstaat zoals Bordewijk beschrijft heeft dus de kenmerken van het Italiaanse fascisme, het Stalinisme in Rusland, het kubisme in de kunst en het constructivisme in de bouwkunst, die in Rusland heel wat navolging had, zeker met het gewapend beton als bouwmateriaal. De totale onderdrukking van het individu wordt nog versterkt door het feit dat er geen enkel personage in het verhaal voorkomt, niemand heeft een naam, zelfs de leiders niet.

Bordewijk laat een verteller aan het woord en gebruikt een kille, harteloze en extreem nuchtere stijl. Het is geconcentreerde taal, haast proza, waarin alle overtollige woorden zijn geschrapt. Bordewijk kent geen bijvoeglijke naamwoorden, geschrapt wegens “onnodig” allicht. Het kleine boekje wordt onderverdeeld in 10 hoofdstukken, elk amper 3 bladzijden lang. Alle menselijke warmte is geweerd.

En toch is er oproer in de binnenstad. Deze is rond, in tegenstelling tot de moderne stad die rechtlijnig is. In “Het reservaat” van Ruyslinck geeft een dissident een discours voor de bol en tegen het kubisme, omdat de bol geen hoeken kent, waardoor kwetsuren worden vermeden. Ik moest er terug aan denken.
Maar de mensen in de binnenstad roeren zich : ze eisen het recht op om te twijfelen, om vragen te stellen.
Ook Bordewijk geeft aan dat het verleden nooit kan uitgewist worden, ook al wordt de geschiedenis herschreven door de machthebbers.

De staat onderdrukt de opstand met veel geweld, met snelle berechting, bij wijze van afschrikking. Bordewijk geeft aan dat de opstand toch moeilijk te onderdrukken blijkt, de staat moet blijven optreden, wat een feitelijk faling inhoud van het apparaat.

35 bladzijden tekst die je moet lezen en vooral moet aanvoelen. Misschien geen makkelijke schrijver voor jongeren, maar voor mij staat dit werk (dat is uitgegeven samen met twee andere korte verhalen – “Knorrende beesten” en “Bint”) samen met “Het Reservaat” van Ward Ruyslinck nog steeds sterk overeind. In deze tijd van een groeiende verrechtsing in het denken, zijn deze werken nog steeds actueel.

Een uitzonderlijk sterk werk van een boeiende schrijver.