Is de mens maakbaar?

‘Ik dacht echt dat je weg was!’ ‘Waarom zou ik weg zijn?’ zei ik zacht. ‘We hebben een belofte gedaan.’ Terwijl ik naar haar glimlachte, riep ze over haar schouder: ‘Mam! Dit is haar! Degene die ik zocht!’

Eerder las ik al Vergeten reus van Kazuo Ishiguro, een fabelachtig verhaal. Kazuo Ishiguro is geboren in Japan, maar woont sinds zijn kleutertijd in Engeland. Hij won in 2017 de Nobelprijs voor Literatuur. De aankondiging van Klara en de zon maakte mij dus meteen nieuwsgierig. Dit boek is weer helemaal anders, maar ook weer bijzonder boeiend en origineel.

Het verhaal wordt verteld vanuit Klara. Ze staat samen met Rosa in een etalage te wachten tot iemand haar uit komt kiezen. Ze is nieuwsgierig en zeer opmerkzaam, houdt de voorbijgangers nauwlettend in het oog. Woede, frustratie en droefheid kan ze snel op de juiste manier interpreteren. Het duurt even voor je als lezer weet dat Klara een KV is, een Kunstmatige Vriendin. Aan de buitenkant ziet ze er als een gewoon meisje uit, maar haar binnenkant is geprogrammeerd. Klara ziet de wereld in blokjes, fragmenten, en haalt haar energie uit de Zon. Inderdaad, Zon met een hoofdletter geschreven, want voor haar is de Zon is soort van God. Dit wordt later in het verhaal mooi verwerkt.

Als Josie, een jong meisje, voor de etalage staat is er meteen een bijzondere klik tussen hen. Klara is voor Josie de ideale KV, het lijkt alsof ze elkaar perfect aanvoelen. Voor Klara gaat er een nieuwe wereld open als ze wordt uitgekozen om deel uit te maken van het leven van Josie, die samen met haar moeder in een groot huis in de natuur woont. Zo komt Klara voor het eerst buiten. De schuur in de verte fascineert haar, want daar verdwijnt de Zon elke avond. Waar gaat die heen?

Als lezer sloot ik zowel Josie als Klara meteen in mijn hart. Josie is lief, bezorgd, maar sukkelt met haar gezondheid. En hoewel je wéét dat Klara niet echt is, heb je toch snel een menselijke sympathie voor haar. Rick, de beste vriend en buurjongen van Josie, is aanvankelijk niet zo opgetogen met de komst van Klara. Door hun hechte vriendschap heeft Josie toch geen KV nodig? Maar mettertijd bouwt ook hij een mooie band op met Klara. Ook de moeder van Josie lijkt nood te hebben aan de KV. Na de dood van haar andere dochter heeft ze nu schrik om ook Josie te verliezen. Maar Klara bedenkt een plan om Josie te genezen. Het is fascinerend hoe een kunstmatig iemand toch zoveel liefde en genegenheid kan oproepen tijdens het lezen.

“Jij bent een intelligente KV. Misschien kun jij dingen zien die de rest van ons ontgaan. Misschien heb je gelijk dat je hoopvol bent. Misschien heb je gelijk.”

De scheiding tussen fictie en realiteit, tussen kunstmatige intelligentie en de menselijkheid kan blijkbaar flinterdun worden. Hoe menselijk kan een robot worden? Hoeveel gevoelens kan een mens voor een kunstmatig object hebben? Een toch wel bizar fragment gaat over een geforceerde samenkomst met vriendjes van Josie. De meesten van het zijn ‘opgetild’, dat blijkt iets met genetische manipulatie te maken hebben. Rick is niet ‘opgetild’. Dit sluit mooi aan bij dit verhaal over artificiële intelligentie. Welke keuzes worden er gemaakt, hoe ver kan je gaan om de ideale mens te creëren?

Het verhaal is opgedeeld in 6 hoofdstukken, leest aangenaam en heeft een duidelijk lettertype. De gouddruk op de kaft en de fragmentarische stralen passen mooi bij de inhoud. Zowel het begin als het einde van het verhaal zijn heel sterk. Het middenstuk mocht iets bondiger.

Het boek heeft een diepe indruk bij me achtergelaten, maar ook veel vragen. Klara houdt de lezer een spiegel voor. Hoe ver gaan we voor perfectie? Waar liggen onze grenzen? Is het niet verontrustend dat er nood is aan Kunstmatige Vrienden? Is de mens maakbaar? “Geloof je in het menselijk hart? Ik heb het niet alleen over het orgaan, natuurlijk. Ik bedoel het in poëtische zin. Het menselijk hart. Denk je dat er zoiets is? Iets wat ieder van ons bijzonder en individueel maakt?”

Klara en de zon is een intrigerend en veelzijdig verhaal over vriendschap, illusies, sterfelijkheid, geloof en hoop. Er zit veel levenswijsheid in dit boek dat nog lang zal blijven nazinderen bij mij. Vier welverdiende sterren!