een ververfrissende kijk op wat minder gekende geschiedenis van Antwerpen,

Tussen2014 en 2018 verschenen er heel wat boeken zowel fictie als non-fictie over de Eerste Wereldoorlog. Jan Huijbrechts (1962) master Algemene Cultuurwetenschappen, auteur van een twintigtal militair-historische studies en twee alternatieve Antwerpse stadsgidsen schreef een knap uitgegeven werk over de rol van Antwerpen tijdens deze oorlog . Hij werkte reeds eerder mee aan Onsterfelijk in uw steen, over soldatengraven en WO I en aan Hoogspanning aan de Belgisch-Nederlandse grens, over de beruchte ‘dodendraad’. Op 4 augustus 1914 waren de Duitse legers het neutrale België binnen gevallen. De vestingen Luik en Namen boden hardnekkig weerstand. Op 16 augustus viel het laatste fort van de vesting Luik. Zoals voorzien in het Belgisch defensieconcept was het veldleger al strijdend teruggetrokken naar Antwerpen. De versterkte stad Antwerpen of vesting Antwerpen was de rol toebedeeld van operationele basis, en nationaal reduit of toevluchtsoord voor het Veldleger en de politieke instellingen. In Antwerpen zouden Frankrijk en Groot-Brittannië als garanten van de Belgische neutraliteit moeten ter hulp komen. Op 1 oktober begonnen de Duitsers de eigenlijke aanval. Dezelfde dag stuurde de Belgische regering een telegram naar de Britse regering dat het Belgische leger zich binnen drie dagen zou terugtrekken uit Antwerpen. De Britten realiseerden zich dan dat de Belgen in Antwerpen een probleem hebben. De Britten die van hun kant dezelfde foute inschatting maakten als de Duitsers omtrent Antwerpen, zagen pas dan het strategisch belang van Antwerpen in. Ze sturen de first lord of the Admiralty Winston Churchill om de situatie op te nemen. Hij overtuigde de Britse regering versterkingen te sturen. Op 4 oktober werd de Britse Royal Marine Brigade (1800 man) van Duinkerke waar ze in kantonnement lag, naar Antwerpen gestuurd. Dezelfde dag werd het bevel gegeven de 1ste Britse Naval Brigade en de 2de Britse Naval Brigade, niet volledig opgeleide marinefuseliers, te laten inschepen om de verdedigers van de Versterkte Stelling van Antwerpen te versterken. Ze ontscheepten in Zeebrugge en kwamen toe in Antwerpen op 6 oktober. De drie vernoemde eenheden werden samen gebracht in de Britse Naval Division. Groot-Brittannië en Frankrijk beslisten begin oktober een krijgsmacht op te richten om Antwerpen te ontzetten. De ontzettingsmacht onder bevel van generaal Henry Rawlinson zou bestaan uit een Britse component, de EFRA (Expeditionary Force for the Reliëf of Antwerp), en een Franse component. Op 8 oktober stelden de Belgische “gouverneur” (militaire opperbevelhebber) van de vesting, generaal Deguise, en de Engelse autoriteiten vast dat de toestand onhoudbaar geworden was. Rawlinson had strikte orders gekregen de EFRA niet in gevaar te brengen. Hij was op de hoogte van de treurige toestand van de 2e Legerafdeling en maakte zich ernstig zorgen voor zijn Naval Division. Eerst bevestigde Londen de rol van ontzettingsmacht, maar op 9 oktober om 5 uur in de namiddag kreeg de bevelhebber van de Naval Divison, generaal Paris, toch bevel tot de aftocht. Binnen het uur marcheerden zijn mannen over de pontonbrug bij Burcht. Het gros van één brigade miste de afspraak. Ze eisten een stoomboot op en staken in kleine groepen de Schelde over. In Sint-Gillis-Waas namen ze de trein richting Zelzate. Generaal Deguise, die daarvoor bevoegdheid had gekregen, besliste de 2e Legerafdeling te laten vertrekken. De 2e Legerafdeling stak de Schelde over met het ponton bij het Steen en marcheerde langs Sint-Gillis-Waas, Stekene, Moerbeke, Wachtebeke naar Zelzate. Generaal Maes die het bevel voerde over de troepen die zouden achterblijven kreeg het order zich over te geven wanneer de Duitsers verder aandrongen. Om kwart voor zes in de avond van 9 oktober werd de vesting Antwerpen opgegeven. Rawlinson kreeg order de terugtocht van het Belgisch Leger te dekken. In de stad speelden zich apocalyptische taferelen af. Petroleumtanks stonden in brand. Overal heerste chaos en paniek. De wildste geruchten deden de ronde. Duizenden vluchtelingen verdrongen zich op de kaden. Onder druk van de bombardementen werd de officiële overgave op 10 oktober ondertekend op basis van een overeenkomst van de burgemeester van Antwerpen, Jan De Vos, met de Duitsers over de voorwaarden voor de overgave. Op 10 en 11 oktober werd een grootscheepse spoorwegoperatie uitgevoerd. De 4e Legerafdeling, de 3e Legerafdeling en de 6e Legerafdeling zouden opstappen op de trein op de lijn van Gent naar Brugge. De 5e Legerafdeling en de 2e Legerafdeling zouden opstappen op de lijn Zelzate–Eeklo-Brugge en van daar verder naar Nieuwpoort, Veurne, Diksmuide sporen. Nog altijd werd gedacht aan herstructureren en rust voor de uitgeputte eenheden. Op 12 oktober was de koning in Oostende. Onder druk van de omstandigheden besliste hij dat het leger weerstand zal bieden aan de IJzer. De Duitse opmars door Noord-België had reeds een enorme vluchtelingenstroom op gang gebracht. Tijdens de belegering van de vesting Antwerpen en vooral vanaf de beschieting van de stad ontvluchtten heel wat burgers de stad. Na de val van Antwerpen op 10 oktober 1914 waren alles samen zowat één miljoen Belgische burgers in Nederland terechtgekomen. Een half miljoen waren naar Frankrijk of Engeland gevlucht. De grote meerderheid van de niet-militaire vluchtelingen in Nederland zouden terugkeren naar huis zodra de bezetter "orde en rust" verzekerd had. Ongeveer 150.000 vluchtelingen bleven in Nederland tot het einde van de oorlog. Militaire vluchtelingen werden aan de Nederlandse grens ontwapend en geïnterneerd. Pas in 1919, nadat ook Nederland de wapenstilstand had ondertekend, mochten ze naar huis terugkeren. De Wapenstilstand in 2018 was voor de Antwerpenaren een welkome bevrijding van meer dan vier jaar oorlog, honger en ontbering. Vertrekkend vanuit nieuwe inzichten en een vaak onverwachte invalshoek is Dank zij jaren opzoekingswerk is Jan Huijbrechts erin geslaagd om de bij tijden complexe oorlogsgeschiedenis van de Scheldestad origineel in woord en beeld te brengen. Aan de hand van zorgvuldig geselecteerde anekdotes, persoonlijke verhalen, gebouwen en monumenten en tientallen nooit eerder gepubliceerde foto’s, reconstrueert dit rijk geïllustreerde boek chronologisch het verhaal van ’t Stad en zijn bevolking tijdens de Eerste Wereldoorlog. Jan Huijbrechts haalde lang vergeten feiten en gebeurtenissen vanonder het stof. Dit biedt een verfrissende kijk op een paar van de minst bekende bladzijden uit de geschiedenis van Antwerpen, dat tijdens de Groote Oorlog zeven weken hoofdstad was van België. Een originele WOI-wandeling op het Schoonselhof maakt dit boek tot eresaluut aan Antwerpen in bange dagen.