Margot Vanderstraeten over 'Wij, Roma' - “Ik heb achter deuren gekeken die wij anders nooit opendoen.”

Margot, je hebt al een tiental boeken op jouw naam staan, waarvan wellicht Mazzel tov en Minjan over de orthodoxe Joodse gemeenschap in Antwerpen bij het grote publiek de bekendste zijn. Je laatste boek, Wij, Roma, gaat over de Roma-gemeenschap. Wat was de aanleiding om hier in te duiken?

Dat waren de stigmatiserende uitspraken van Conner Rousseau over de Roma. Ik dacht toen dat wel iemand, binnen de media, hierop een antwoord zou bedenken en zou nagaan of deze stereotyperingen klopten met de realiteit. Maar niemand deed dat. Toen dacht ik dat ik het misschien maar zelf moest doen en het toeval wil dat uitgeverij Pelckmans, die ook het boek van Bart De Wevers echtgenote uitbracht, al op hetzelfde idee was gekomen en mij hiervoor contacteerde. De Antwerpse Uitgeverij, in elk geval de non-fictie afdeling, houdt duidelijk de vinger aan de pols.

Hoe heb je dit aangepakt?

Door zoveel mogelijk mensen en instanties te raadplegen die met Roma in contact komen. Hen de weg laten wijzen naar Roma. En door aan die eerste Roma dan open vragen te stellen, oprecht nieuwsgierig te zijn en zo hun vertrouwen te winnen. Op die manier kreeg ik toegang tot meer Roma, en tot meer gemeenschappen, want de onderlinge diversiteit is enorm. Zo heb ik een tipje van de sluier kunnen oplichten en achter deuren gekeken die wij anders nooit opendoen.

Hoe lang heb je aan dit boek gewerkt?

Niet zo heel lang, maar het was wel intens! Ik heb ongeveer drie maanden research gedaan en ben dan beginnen schrijven, nogal maniakaal, dus alles bij elkaar minder dan negen maanden. Ik wou absoluut dat het boek uitkwam tussen de nationale en de lokale verkiezingen, want anders had het volgens mij geen zin. Ik moest de actualiteit vangen.

Je hebt gekozen om het verhaal te brengen in 99 korte stukjes, waardoor er behoorlijk wat vaart in het boek zit. Wat was de reden om dergelijk format te kiezen?

Het gebrek aan keuze. In de gesprekken die ik had, kwam ik nooit heel diep, maar kreeg ik wel steeds andere facetten. Het zijn korte verhalen van mensen die ik heb ontmoet, en soms zitten in één stuk drie verhalen van mensen die ik heb gesproken. De vorm, die de diversiteit van de lading dekt, heeft zich zo opgedrongen. Soms verliepen de ontmoetingen ook chaotisch. En de ene spreekt de andere regelmatig tegen. Dat zit allemaal in het boek, ook in de vorm van het boek.

Je krijgt door het boek een inzicht in een gemeenschap, een cultuur, een way of living die tot op vandaag onbekend was en in heel veel opzichten ver van ons dagelijkse leven staat. Wat was voor jou de meest markante ontdekking?

Is ‘familie’ de rode draad?

Merima: Laat dat de taal zijn, die verschilt van land tot land, maar we gebruiken wel dezelfde woorden. Er zijn accentverschillen, maar wij begrijpen elkaar. En onze tradities, de familie, het huwelijk, de hiërarchie, al die traditionele waarden zijn heel erg belangrijk.

Margot: Er zijn ook behoorlijk wat clichés die absoluut kloppen, maar misschien slechts voor een kleine groep. Er zijn zeker een aantal stereotypen die gelden en die zitten ook in het boek, die ben ik niet uit de weg gegaan, dat zou ik als journalist ook niet gekund hebben. Verbloemen heeft geen zin. Maar uitspraken als die van Conner Rousseau evenmin: stigmatiseren helpt niemand vooruit, en is laakbaar.

Agron, je zegt ‘Ik ben Rom’. Wat betekent dat voor jou?

Agron: Het is in eerste instantie voor mij een hele eer. Ik ben trots op mijn cultuur en mijn familie, want om dit laatste draait alles. We hebben structuur, we zorgen voor elkaar. Je weet vanaf de geboorte dat er een systeem is waarop je kan rekenen, ieders taken en verantwoordelijkheden zijn ook vastgelegd. Dat geeft warmte en zekerheid. De familiebanden zijn heilig.

Margot, heeft het onderzoek voor en het schrijven van dit boek jou veranderd als mens?

Ik denk het wel, je verandert steeds door de inzichten die je krijgt. Ik kan niet in concreto zeggen wat, maar dat het een impact heeft gehad is duidelijk. Ik voel dat ik op een andere manier in het leven sta en wellicht kijk ik nu anders naar Roma, en naar mezelf en naar onze samenleving. Dat anders kijken mag je ook letterlijk nemen: ik herken Roma, ook die van de middenklasse die er niet openlijk voor uit wenst te komen dat ze Roma zijn, nu ook beter op straat of op hun werk. Je blik verandert.

Welke lessen zijn er te trekken uit dit verhaal?

In alle 99 hoofdstukken zit een les. Soms is die les dat achter veel kleine dingen zoveel zit zonder dat je het weet. We oordelen zo snel. Maar we stellen ons gebrek aan kennis en context weinig in vraag.

Welk literair werk mogen we in de (nabije) toekomst nog van jou verwachten?

Ik ben al een poos naarstig aan een roman bezig. Ik had en heb behoefte aan verbeelding nu. Ook dat dringt zich aan een schrijver op. Je kiest niet wat je schrijft. Je wordt van binnenuit gestuwd. Ik vind fictie schrijven een grote uitdaging, maar ik heb de twee genres altijd al gecombineerd. Ik hoop dat ik tegen einde volgend jaar of voorjaar 2027 mijn werk aan de lezers zal mogen schenken.