Dit was Crossing Border 2023

De avond start al met een klepper uit ons eigen taalgebied: Connie Palmen. “Voornamelijk vrouwen is een verzameling persoonlijke essays over elf vrouwen en 1 man, die allemaal op een volstrek eigengereide manier hun leven vormgeven” staat te lezen op de flap. Via het beschrijven van anderen die ze bewondert, schets Connie eigenlijk een zelfportret. In “De wetten” deed ze dat ook al, maar dan via 7 mannen. De beschreven vrouwen zijn autonoom, waarachtig, ongenaakbaar, vermetel, meedogenloos, persoonlijk, dubbelzinnig en opstandig.

Als opwarmertje merkt interviewer Jelle Van Riet op dat Connie met al deze eigenschappen geboren lijkt. Of zijn het eigenschappen die je ontwikkelt? Volgens Connie wordt elk talent ontwikkeld om een gebrek te compenseren, onderdrukken. Wat is dan haar gebrek, wil Jelle weten? Dat zit zeker op het sociale vlak. “Hoe mensen het zo vaak en zo lang met elkaar uithouden, ik begrijp het niet, het is bewonderenswaardig. Ik trek me terug om mijn band met de wereld te creëren.” Autonomie is voor Palmen heel belangrijk. Als schrijver, maar ook in liefdesrelaties. “Je verdraagt de liefde pas als je een mate van autonomie hebt. Schrijven bezorgde me die autonomie. Tegelijk moet je geliefde verdragen dat je schrijver bent, dat je je terugtrekt. Ik ga niet in dialoog over wat ik aan het maken ben, ik wil niet dat iemand mijn gedachten scherpt.” De vrouwen die Connie beschrijft weigeren het een man te dienen. Ze kiezen voor een ander pad, dat van hen een buitenstaander maakt. Alleen dat al voelt als vrouw zondig. Het is de kunst om dat niet erg te vinden maar om te vormen in iets groots.

Als schrijver moet je persoonlijk durven zijn maar je ook ontdoen van het individuele, je moet op zoek gaan naar het universele. Dat bedoelt Connie als ze de metafoor gebruikt dat je als schrijver “jezelf dood moet maken”. Alle grote kunst houdt risico in. Er staat iets op het spel, je moet je schaamte doorgrond hebben. Alles geven en zorgen dat de lezer dat voelt: die gêne, de emotie. Connie observeert en verdraagt veel en slaat veel op, met de gedachte: ooit ga ik dit vertellen, geef ik dit aan de wereld prijs. Denken is het werk. Schrijven is een manier van leven, ze doet het om anderen te bereiken. Dat ze er liefde en bewondering mee vergaart is “collateral damage”, belangrijker is dat mensen het werk mooi vinden.

Een aantal hoofdstukken (Lola, Marylin Monroe) gaan over onze trans-cultuur: transmigratie, transseksualiteit. Volgens Connie moeten we het idee van de oorsprong als “het echte” opgeven. Je afkomst bepaalt of veroorzaakt niet je echtheid. Via het onechte (je imago, kledij,..) druk je jezelf het meest echt uit.

Om het gesprek met Adania Shibli te kunnen volgen, moest je er snel bij zijn. De zaal liep namelijk al heel rap vol. Het publiek zat popelend te wachten tot cultuurjournaliste Virginie Platteau en Palestijnse auteur Adania Shibli van wal zouden steken. Shibli heeft naast verschillende essays en kortverhalen ook drie romans geschreven, waarvan het laatste Een Klein Detail heet. Dit boek stond centraal in het gesprek van afgelopen donderdagavond. Een Klein Detail bestaat uit twee onderdelen: het eerste deel situeert zich in het midden van de 20^e eeuw en gaat over de verkrachting en moord van een jonge Palestijnse vrouw door een aantal Israëlische soldaten. Deze gebeurtenis is gebaseerd op waargebeurde feiten. In het tweede deel, dat zich in het heden afspeelt, gaat een Palestijnse vrouw dit incident onderzoeken.

Gezien de huidige omstandigheden in Palestina was het uiteraard nog extra moeilijk om over dit boek te praten. De auteur ging dan ook duidelijk niet graag in op de vragen van de journaliste over de actuele situatie. In plaats daarvan had Shibli het vooral over haar visie op tekst en taal. Ze deelde graag haar opinies over de taal van een boek en diens personages en wat voor rol de auteur speelt bij het tot stand brengen van een verhaal. De auteur moest volgens haar vooral niet op de voorgrond willen treden, maar moest voldoende ruimte aan de lezer laten om de tekst te interpreteren. Als Virginie Platteau haar vragen stelde over bijvoorbeeld de beweegredenen van de personages, dan wou ze hier niet op antwoorden. Haar deel van het creatieproces was voorbij, nu was het aan de lezer om het verhaal verder in te vullen. Op de opmerking van de journaliste dat Shibli in haar boeken bepaalde standpunten innam, antwoordde deze steevast dat men haar niet mocht vereenzelvigen met de personages in haar boeken. Dit was een punt dat ze dikwijls benadrukte. Shibli leek wel haast te willen zeggen dat van zodra ze klaar was met het schrijfproces, het boek niet meer aan haar toebehoorde.

Deepti Kapoor is voor het eerst in België. Ze houdt van de warmte en het noorden leek haar romantisch maar ze kan toch minder goed tegen koude dan ze dacht. Ze wordt de Duras van Delhi genoemd, haar nieuwste boek Age of Vice (Tijd van zonde) wordt vergeleken met The Great Gatsby. Interviewer Melissa Giardini vraagt haar of ze haar boek kan vatten in 1 zin. Dat vindt ze lastig, maar ergens las ze “batcher crazy” en dat beviel haar wel. Je moet eraan beginnen met een open geest.

Het boek gaat over een Indische maffiafamilie, over macht, corruptie, ongelijkheid en morele compromissen. Het start met een carcrash in 2003. Een dronken rijke jongeman doodt hierbij 5 mensen, een andere jongen krijgt de schuld. Daar begint het verhaal en de impact op alle levens. Deepti ontwikkelde 3 mooie hoofdpersonages: de rijke Sunny Badia, de in armoede geboren Ajay en de journaliste Neda.

In haar twintiger jaren was Deepti zelf 7 jaar lang journalist, in het tijdsgewricht toen Delhi van een socialistische maatschappij in een kapitalistische veranderde. Dat was erg boeiend. Rijkdom explodeerde, bij 1 familie in het bijzonder. Ze zag hoe deze familie mensen gebruikte en dan zich verschool achter hun rijkdom. Misschien is dat wel de kern van de roman, in 1 zin: hoe rijke mensen vreselijke dingen doen en zich verschuilen achter hun rijkdom. Maar hoe rijk je ook bent, je zal wel boeten op 1 of andere manier. Deepti woont al een tijd niet meer in India, hierdoor kon ze eerlijker zijn, over het systeem, de stad, mensen. Delhi blijft wel haar obsessie: “Delhi is the itch I constantly need to scratch”. Ze heeft een liefde-haat relatie met de stad, die ze door en door kent. Nu kan ze minder goed tegen het lawaai, de drukte, de armoede.

Haar boek is bijna in 20 landen tegelijk uitgegeven, dat was eigenlijk een toevalligheid doordat in de Covid-tijd alles vertraging opliep. Ze werkt aan een trilogie, ze is nu bezig aan tweede boek. Dit was niet het plan van in het begin. Maar ze was niet klaar met de personages, het verhaal, vertellen over India. Nu hangt ze er natuurlijk aan vast, zegt ze met een lach.

Melissa vraagt wat Deepti zelf graag leest. Ze leest natuurlijk veel non-fictie, als onderzoek voor haar boeken. Maar ter ontspanning leest ze graag Modiano en is ook fan van Roberto Bolaño en Rachel Cusk.

Na het gesprek met Deepti Kapoor, was het meteen terug aan Melissa Giardina om de volgende gast te interviewen, namelijk de Colombiaanse schrijfster Pilar Quintana. Net zoals met Kapoor zat de dynamiek tussen de twee vrouwen zeer goed. Giardina stelde interessante en soms wat gedurfde vragen en Quintana was ongeremd in haar antwoorden.

Het merendeel van het gesprek ging over Quintana’s meest recente roman, genaamd De Afgronden. Dit boek gaat over de relatie tussen een dochter en haar moeder, die meer om planten geeft dan om haar eigen kind. Quintana besloot om dit boek te schrijven vanuit het perspectief van het kind. De inspiratie hiervoor kwam naar boven tijdens een therapie sessie, waarbij de psycholoog haar vroeg om een bepaalde traumatische ervaring uit haar jeugd toe te lichten. Wanneer Quintana begon uit te leggen vanuit haar huidig referentiekader als volwassene, maande de psycholoog haar aan om te stoppen en opnieuw te beginnen en om ditmaal echt terug te gaan naar haar herinneringen en ervaringen als kind, en om haar volwassen zelf echt even los te laten. Dat trachtte ze ook te doen in haar boek. De Afgronden is niet autobiografisch maar de auteur vertelde wel dat het een soort van therapie was voor haar om het te schrijven, gezien zij ook van een generatie stamt wiens ouders niet bezig waren met hun eigen mentaal welzijn, en al helemaal niet geloofden in het belang van psychologische begeleiding. Quintana weet dus goed hoe het is om op te groeien met ouders die hun emotionele problemen niet kunnen aankaarten en verwerken. Dat resulteerde in een nogal eenzame jeugd, vertrouwde ze ons toe. Er heerste veel stilte, maar tegelijk heeft ze ook veel dingen gehoord die niet voor haar jonge oren bestemd waren.

Verder ging het ook nog kort over een andere roman van Quintana genaamd La Perra (“het teefje”). Dit boek gaat over een 40-jarige vrouw met een grote kinderwens die helaas zelf nooit kinderen heeft gekregen. Volgens haar oom gaat dat ook niet meer op haar leeftijd en hij bestempelt haar als een “uitgedroogde” vrouw. Om haar kinderwens op een of andere manier toch te vervullen, neemt ze een puppy. Het verhaal neemt van daaruit een donkere wending, wat resulteert in een donkere psychologische thriller. Giardina zei dat het een beetje als een koortsdroom las, en daar kon Quintana zich wel in vinden.

In Quintana’s werken staan thema’s zoals vrouwelijkheid, moederschap en mentale gezondheid vaker centraal. Interessant is ook dat ze De Afgronden en La Perra beide heeft geschreven nadat ze zelf moeder is geworden. Als je kinderen hebt, komen je eigen herinneringen uit je kindheid terug naar boven, vertelde ze.

Teju Cole is kunsthistoricus, fotograaf en schrijver. Maar vooral leeft hij met het bewustzijn dat we vandaag leven, we kunnen het niet maken om onverschillig en arrogant te zijn. Hij gaat mindfull om met zijn tijd en mogelijkheden, dat besef neemt hij mee in alles wat hij doet. Als verpleger of bakker zou hij ook zo leven, want “life is burning”, zegt hij.

“Wat voor schrijver ben je, Amerikaans, Nigeriaans?” vraagt interviewer Omar Ba.

“Wie vraagt dat en waarom is dat antwoord belangrijk”, repliceert Teju. Want wat doet het ertoe? Teju antwoordt dat je hem mag labelen, maar dan liefst met meerdere labels. We ontwikkelen gaandeweg, dus de info “Amerikaans auteur” doet afbreuk aan wie je bent en bepaalt onze interactie met het werk. De dingen die maken wie we zijn, zijn gelaagd en complex.

Omar Ba vraagt of het boek een gefictionaliseerde memoire is. Teju vindt deze benadering niet zo interessant. Je moet binnen stappen en je openstellen voor wat er gebeurt. Je kan literatuur niet reduceren tot thema’s en inhoud, het is een uitnodiging tot meeleven en jezelf vragen stellen. Wat is respect voor jou? Hoe kijk ik naar zaken? Elk hoofdstuk is geschreven in een andere stijl, dat maakt het boek ook bijzonder. Tot slot leest Teju een stuk uit zijn boek voor, dat hij als eerste heeft geschreven maar dat uiteindelijk ergens in het laatste hoofdstuk terecht is gekomen.

Passeron won recent een prestigieuze Franse prijs voor zijn boek Slapende Kinderen, namelijk ‘Le Prix Première Plume’, speciaal voor debutanten. Met deze debuutroman kwam hij al snel in de belangstelling, zowel in Frankrijk als in internationale literaire kringen. Anthony Passeron was tot voor kort leerkracht in een middelbare school, waar hij geesteswetenschappen en literatuur gaf. Na zijn plots succes heeft hij heeft deze activiteit echter stopgezet voor zijn werk als schrijver.

Slapende Kinderen is een biografisch werk. Het gaat over zijn eigen familie, meer bepaald zijn oom Désiré, die aids had en hieraan gestorven is toen Passeron 4 jaar oud was. De andere familieleden, die allen uit hetzelfde kleine Franse dorpje nabij Nice komen, wilden nooit spreken over de ziekte van de oom. Het onderwerp was volstrekt taboe. Désiré, die vroeger zeer geliefd was, werd na het ontdekken van zijn ziekte het zwarte schaap van de familie. Dit had volgens Passeron voor een heel groot stuk te maken met de dorpscultuur. In een dorp is jouw naam namelijk nooit uitsluitend de jouwe, vertelde hij, het is een naam die je deelt met je ouders, grootouders, etc. Als je dan lijdt aan een ziekte die geassocieerd wordt met de homoseksuele gemeenschap, een groep die in de jaren ’80 in landelijk Frankrijk doorgaans allesbehalve positief geportretteerd werd, dan brengt dit schande aan de familie. Zo ging het ook bij Désiré. Hij werd door iedereen in de steek gelaten – als kanttekening hierbij vermeldde de auteur dat dit ook geldt voor de Franse overheid, die de aids pandemie en diens slachtoffers onvoldoende serieus nam. Passeron vindt het heel belangrijk om zijn oom nu wel de aandacht te geven die hij toen ook al verdiende. Helaas stootte hij bij zijn familieleden wel op veel onbegrip, toen ze over het boek hoorden. Hij heeft hen er pas over durven vertellen nadat het af was. Na al die jaren ligt de kwestie duidelijk nog steeds heel gevoelig. Passeron hoopt hier met Slapende Kinderen verandering in te kunnen brengen door het thema bespreekbaar te maken en de ziekte van zijn oom te destigmatiseren.

Dit interview was een mooie afsluiter voor de avond. Het was een genoegen om te mogen luisteren naar het beknopte verhaal van Désiré en te mogen aanschouwen hoe Passeron, die zijn oom zelf nauwelijks gekend heeft, met zo veel respect en overtuiging dit verhaal met de wereld wil delen.

Uiteraard waren er nog vele andere boeiend artiesten te bewonderen. Tot we onszelf kunnen klonen, zal het op een festival met zulk een rijk programma kiezen en dus een beetje verliezen zijn. Ongetwijfeld waren ook Tarid Hamut Izgil, Astrid Haerens, Paulina Flores, Michel Faber, Use Knife en DJ Shoplifter stuk voor stuk de moeite.

Het was leerrijk, boeiend, gezellig. Proficiat en bedankt aan de organisatoren, wij kijken al uit naar volgend jaar!

Crossing Border is een jaarlijks weerkerend internationaal festival vol literatuur en muziek, dat georganiseerd wordt in Den Haag en in Antwerpen. Jong talent en gevestigde namen uit binnen- en buitenland wisselen elkaar af. Crossing Border Antwerpen wordt georganiseerd in samenwerking met De Studio, Arenberg, Trix en Antwerpen Boekenstad en was in 2023 de opener van November Boekenmaand.