Tragiek tussen droom en werkelijkheid

HET EILAND VAN ARTURO. Elsa Morante. ****

De zomer, waarin Arturo zestien wordt, zal zijn laatste op het eiland zijn. Of in elk geval de laatste voor een zeer lange tijd.

Misschien is tot dan het eiland wel zijn enige echte en oprechte liefde geweest. Alle andere gevoelens en uitingen van liefde moeten, raakt hij zich pijnlijk bewust, vormen van afhankelijkheid, bewondering en medelijden geweest zijn.

In de eerste plaats bewondering. Zijn moeder stierf bij zijn geboorte. In een tijd en een omgeving waarin alle vrouwen afgeschilderd worden als lelijk en dom, is zijn moeder een koningin. Zij zou voor hem gezorgd hebben. Zij zou hem kusjes gegeven hebben. In die verbeelding/veronderstelling vindt hij troost voor het gemis.

Iets gelijkaardigs gebeurt met zijn vader. Die leeft zijn leven en trekt zich weinig aan van zijn zoon. Hij is vaak op reis. Waarheen? Net omdat hij zich met mysterie omhult, kan Arturo’s fascinatie voor hem gestaag blijven groeien. Zelfs in lelijke aspecten vindt hij aanwijzingen die de superioriteit van zijn vader bevestigen. In de zomer, als zijn vader op het eiland is, trekken ze samen op. En als hij volwassen is, zal vader hem mee op reis nemen.

Alles verandert als vader een jonge bruid mee naar huis brengt. Een meisje nog, maar een paar jaar ouder dan Arturo. Hoewel hij weigert om haar ma te noemen, krijgt hij daar spijt van bij de geboorte van zijn halfbroer. De koestering die Carmine krijgt maakt Arturo razend jaloers. De gevoelens naar zijn stiefmoeder slaan door van liefde naar haat en terug. Wat zij voelt is ondergeschikt aan wat vrouwen vanuit geloof en maatschappij mogen en niet mogen. Maar je ‘leest’ in de barsten.

Zoals (bijna) elke puber denkt en voelt Arturo theatraal. Alles is of wit of zwart. Niets ertussen. Vaak vermomt zijn onmacht zich in doorzichtige arrogantie.

Waar hij zich als kind in het alleen zijn kan stellen - het beschouwt als onafhankelijkheid en vrijheid, zelfstandigheid - ervaart hij met het opgroeien zijn leven als eenzaam. Hij voelt zich verlaten. Ten slotte voelt hij zich ook verraden, als hij achter de ware natuur van zijn vader komt.

Zelf wilde hij, naar vaders voorbeeld, iemand worden. En dat kan hij alleen door een gevecht te leveren tegen zijn angst voor de dood.

Een roman met alle ingrediënten van een klassieke tragedie. De vader, de (stief)moeder, de zoon. Waar in die driehoek is je plaats? Het noodlot is onafwendbaar.

Aanvankelijk lees ik echter voort, gedreven door verontwaardiging én vanuit het vertrouwen dat Elsa Morante de vrouwonvriendelijke mannen zal ontmaskeren. Dat ze orde op zaken zal stellen (anders, dacht ik, zou ze nooit Elena Ferrantes voorbeeld kunnen zijn). Ik moet mezelf eraan herinneren dat de roman zich afspeelt in een andere tijd, in de omgeving van Napels, waar geloof en samenleving langer stil hebben gestaan.

Er is nog een lange weg te gaan…

Gaandeweg voel je de barsten en breuken in Arturo’s ‘pantser’, in zijn geconstrueerde waarheid waarin hij al die jaren heeft kunnen overleven en, hoe beperkt ook, heeft kunnen liefhebben. Idealiseren en afbreken tegen de ondraaglijke pijn. Maar ouder en volwassen worden moet je. Of je wilt of niet. De werkelijkheid haalt de droombeelden in en vernietigt ze.

Zijn onvolmaakte manier van liefhebben krijgt andere lagen, die oprechter zijn. Je moet de ander eerst echt kunnen zien voor je hem graag kunt zien…

De navelstreng wordt nu door hem doorgeknipt.