De dandydief

Citaat : Op school heb ik alleen lezen en schrijven geleerd. Die magere vorming was voor mij de kortste weg om in alle deugdzaamheid te sterven van de honger. Jij bent de eerste die mijn ogen geopend heeft voor de universele smeerlapperij. Begrijpen dat de enige drijfveer van de mensheid diefstal en bedrog is, dat is de ware intelligentie.

Albert Cossery (Caïro, 3 november 1913 - Parijs, 22 juni 2008) was een Frans auteur van Egyptische nationaliteit, die naar Frankrijk was uitgeweken. Cossery werd geboren in een familie van kleine burgerij, afkomstig uit Damietta. Zijn vader was Grieks-orthodox, afkomstig uit het dorp El Quseir, dicht bij Homs, in Syrië. Hij had de familienaam vereenvoudigd tot Cossery.

Vanaf de leeftijd van 10 jaar begon hij romans en gedichten te schrijven. Vanaf 1938 nam hij in Caïro deel aan de activiteiten van Art et liberté, ontstaan onder impuls van Georges Henein, een groepje van surrealistische strekking en die zich kantte tegen de veroordeling van de hedendaagse kunst door de nazis.

Naar aanleiding van een reis in de Verenigde Staten maakte hij kennis met Henry Miller die hem hielp om in 1940 zijn eerste boek te publiceren, Les Hommes oubliés de Dieu, een verzameling van verhalen die hij vanaf 1936 in Caïro in tijdschriften had gepubliceerd. Van 1939 tot 1945 werkte hij als steward op een schip van de Egyptische koopvaardij.

In 1945 ging hij in Parijs wonen. Hij nam er zijn intrek op een kamertje van het Hotel La Louisiane in de Rue de la Seine, Saint-Germain-des-Prés en hij bleef daar vijfenzestig jaar wonen, tot aan zijn dood. Hij dompelde zich onder in het nachtleven van Saint-Germain-des-Prés, en knoopte er kennis of vriendschap aan met onder meer Albert Camus, Jean Genet, Juliette Gréco, Lawrence Durrell, Giacometti, Boris Vian en Mouloudji. Toen hij in zijn hotelkamer overleed, was hij 94. Weinige dagen voordien deed hij nog zijn dagelijkse wandeling naar de Café de Flore en de Deux Magots. Hij werd begraven op het kerkhof van Montparnasse.

Door zijn werk wordt Albert Cossery als een anarchist of ten minste als een vrijdenkend schrijver gezien (De Voltaire aan de Nijl). Hij wil zijn zicht op de wereld delen in een humoristische en uitdagende schrijfstijl, die hand in hand gaat met kritiek op de samenleving. Zijn werken staan symbool voor vrijheid van denken, de afkeer tegen massaconsumptie en materialisme, het misbruik van gezag en het onrecht van de welvaart tegenover de armen. Twee van zijn romans (Les Couleurs de Infamie en Mendiants et orgueilleux) werden verwerkt tot stripverhaal door de tekenaar Golo. Mendiants et orgueilleux is tweemaal en La Violence et la Dérision eenmaal verfilmd.

Zoals bij alle grote schrijvers vormt het werk van Albert Cossery één groot mozaiek. Hij schreef een klein, maar ijzersterk oeuvre, dat uit zeven romans en een verhalenbundel bestaat. Grote dieven kleine dieven uit 1999, Cosserys laatste roman, verschijnt nu voor het eerst in een Nederlandse vertaling door Mirjam de Veth. Al in het midden van de jaren 1980 kondigde Cossery deze roman voor het eerst aan als Petits voleurs et grands voleurs: uiteindelijk moesten de Cossery-adepten bijna vijftien jaar geduld uitoefenen alvorens het boek daadwerkelijk werd gepubliceerd. En dan nog onder een andere titel. De eerste Nederlandse vertaling bewaart, als mooi eerbetoon, de oorspronkelijke werktitel: Grote dieven kleine dieven.

In een uiterst elegant, puur en verfijnd proza hangt Cossery een ontluisterend beeld op van de grootstad Caïro, waar corruptie en misdaad de dienst uitmaken en de kleine luizen (‘sinds lang in overlevingsstrategieën bedreven gepeupel’) in de stinkende pels van de metropool het hoofd boven water proberen te houden. Met bijtende spot klaagt Cossery de machthebbers en opportunisten aan, terwijl hij zijn centrale personages bedelaars, gauwdieven en verloederde filosofen met een mild existentialisme benadert. Hoewel de stumpers en sukkelaars teren op het corrupte systeem om te overleven, vinden ze tegelijkertijd een bijna cynische vreugde in de absurde onomkeerbaarheid van hun rampzalig stedelijk nomadenbestaan.

In het bruisende nachtleven van Parijs maakte Cossery kennis met onder vele anderen Boris Vian, Jean Genet, Louis Guilloux, Michel Leiris, Pablo Picasso, Juliette Gréco, Marcel Mouloudji en Alberto Giacometti. Stuk voor stuk werden het vrienden, die hem hielpen te overleven wanneer de royalties van zijn boeken niet toereikend waren. Cossery walgde van de gevestigde orde, de machthebbers en de autoriteiten. Hij haatte de rijken, de machthebbers, omdat via hen de corruptie en het kwade de samenleving binnendringt. Hij benadrukte geregeld dat hij vrij was omdat hij niets bezat. Desondanks was hij altijd piekfijn ;

Grote dieven kleine dieven speelt zich af in het uit zijn krachten gegroeide Caïro, waar haastig en goedkoop gebouwd wordt. Door bezuinigingen op deugdelijk bouwmateriaal en door achterstallig onderhoud van bestaande huizen storten regelmatig panden in. In deze omgeving proberen allerlei kleurrijke personages zich met humor, optimisme en veerkracht door het leven te slaan.

Een van hen is Oessama, een intelligente, ironische, kleine dief, die zich door zijn dandy-achtige uiterlijk toegang verschaft in hogere kringen, waar hij de rijken met liefde van hun geld ontdoet. In een gerolde portefeuille vindt hij een brief waaruit blijkt dat een projectontwikkelaar en een politicus schuldig zijn aan het instorten van een gebouw, waarbij minstens vijftig doden vielen. Hij vraagt zijn leermeester in het dievenvak wat hij met die brief aan moet. Ze halen er een filosofische journalist bij, die net als talloze armoedzaaiers in een grafhuisje in de Dodenstad woont. Dit trio kleine dieven zint op een manier om de grote dieven aan te pakken.

Cossery geeft met bijtende spot lucht aan zijn haat tegen de rijken en de machthebbers, en hij laat de kleine krabbelaars, de dromers en de subversieven aan het langste eind trekken. Les couleurs de l’infamie (1999) is het literaire testament van de Egyptische schrijver Albert Cossery de kortste roman uit zijn in omvang bescheiden, maar naar intrinsieke waarde groots en onnavolgbaar oeuvre. Na de publicatie van Grote dieven kleine dieven in 1999 kondigde Cossery aan dat hij niet meer zou publiceren, onder meer omwille van gezondheidsperikelen. Hij was toen al immers een dik eind in de tachtig en zijn voorlaatste roman, Une ambition dans le désert (1984), was al vijftien jaar eerder gepubliceerd. Cossery’s uitzonderlijke talent voor dialoog en humor van de allersubtielste soort vieren ook hoogtij in zijn laatste boek.