Biografie van een grote urbanist

2019 werd in Antwerpen uitgeroepen tot het jaar van Gilbert Van Schoonbeke. De urbanist en projectontwikkelaar is vijfhonderd jaar geleden geboren en had een enorme impact op het Antwerpen van de Gouden Eeuw. Over de man zijn in de loop van dit jaar al enkele boeken verschenen en wie dat wenst, kan een stadswandeling maken met zijn realisaties als thema. Illustrator Koen Aelterman maakte een ‘strip’ over werk en leven van Gilbert Van Schoonbeke, de man die Antwerpen tijdens de Gouden Eeuw mee heeft vormgegeven. In deze graphic novel komt de ontwikkeling van Nieuwstad, de omgeving rond de Brouwersvliet en de oude dokken, tot leven en laat Aelterman de moeilijkheden rond de bouw van het Waaghuis zien. Dat stond op de plek die we nu kennen als de Stadswaag. De graphic novel speelt zich zowel in het heden als in het verleden af. Het verhaal begint in de huidige tijd met een bouwvakker die in contact komt met Gilbert Van Schoonbeke en voor hij het beseft in het Antwerpen van vijfhonderd jaar geleden staat. Kortom Koen A elterman maakte er een knappe strip van met historische feiten. Gilbert Van Schoonbeke (1519-1556) was een onwettig kind en kon dus niet erven van zijn intussen overleden vader, die nochtans een welstellende Antwerpse poorter was. Maar het tij keerde een jaar later. Van Schoonbeke huwde in 1544 de 17-jarige Elisabeth Hendricx, wél wettig kind en vooral de enige erfgenaam van een schatrijke vader. Van zijn eigen vader had Van Schoonbeke weliswaar geen geld gekregen, maar wel de gave om te speculeren op de aan- en verkoop van gronden. Dat deed Van Schoonbeke succesvol. Doorgaans werkte hij steeds volgens hetzelfde principe: koop een flinke lap grond. Geef die een bestemming die activiteit veroorzaakt, trek een aantal straten en verkavel zo de grond in kleinere percelen, die je met winst aan de liefhebbers verkoopt. Tussen 1542 en 1546 ging het nog over afzonderlijke gebouwen met een fikse lap grond, waar dan een straat overheen wordt getrokken: Jodenstraat, Lombardenstraat, Markgravelei en Haantjeslei - allemaal Gilberts werk. Vanaf 1547-'48 worden het echte projecten, zoals de aankoop van grond nabij het Minderbroedersklooster (waar nu de kunstacademie huist) om er een nieuwe Stadswaag te bouwen: onder wordt gewichtig gedaan met goederen, in de bovenzaal wordt zwaar gefeest bij huwelijken en partijen en rondom een heel stratenpatroon. Het centrale gebouw heeft de tijd niet doorstaan, het flink feesten is nog doorgegaan tot de jaren '60 à '70 van de 20ste eeuw, toen de 'Stadswaag' een pleintje was met rondom weekend-dancings en cafés, waar nogal wat studentenfuiven hun beslag vonden. Op 5 februari 1548 ontving hij van keizer Karel V de goedkeuring voor zijn meest ambitieuze project, het uitleggen van een compleet nieuw stadsdeel om Antwerpen met zijn ruim 100.000 inwoners meer ruimte te bieden in deze 'Nieuwstad'. Hij bedenkt ook een bijpassende economische functie: het oprichten van 24 brouwerijen, plus een centraal Waterhuis met vergaderzaal voor de Brouwersgilde, om die brouwerijen van goed water te voorzien. Voor de aan- en afvoer van goederen worden twee nieuwe vlieten gegraven, die het gebied rechtstreeks met de Schelde verbinden. In 1549 koopt de hij oude raamhoven en oefenterreinen van de schuttersgilden nabij de Huidevettersstraat, om daar opnieuw een economische functie te creëren, ditmaal een dubbele. Een plein zal dienen als nieuwe Graanmarkt ter vervanging van de te kleine Oude Koornmarkt. Op het voorste deel van dat plein bouwt hij tussen 1549-'52 het Tapissierspand, een verkoophal met winkeltjes, een herberg en opslag- en woonkelders voor de tapijthandelaren. Nog steeds in 1549 is Van Schoonbeke ook actief op terreinen tussen de Steenhouwersvest en de Reyndersstraat, waar hij opnieuw een economische activiteit huisvesting biedt: de markt van de verkopers van tweedehands kleren (die toen meer dan een mensenleven meegingen) en huisraad, die zich tot dan toe afspeelde op de Grote Markt voor het Stadhuis. Hij legt daarvoor de Vrijdagmarkt aan, waar tot op de dag van vandaag inboedels per opbod worden geveild. Later zal Christoffel Plantijn hier een pand kopen en hij en vooral zijn opvolgers zullen er het grootse drukkerij-uitgeverscomplex oprichten. Vanaf 1552 is Gilbert actief met het aanleggen van een deel van de Antwerpse vestingwallen, tussen Sint-Jorispoort en Kipdorppoort met het bastion Maria. Die zogeheten 'Spaanse Vesten' (aangelegd in tijd dat we een deel van het Spaanse Rijk waren) zijn nu gesloopt en liggen als een soort binnenboulevards - de Leien - tussen het historische stadshart en de 19de-eeuwse uitbreidingen. In deze prachtige graphic novel laat graficus Koen Aelterman de wereld van Gilbert Van Schoonbeke rijkelijk tot leven komen. Het is een boeiend werk dat vooral jeugdige mensen op een aangename manier, leven en verdienstelijk werk van deze grote urbanist leert kennen