Ook zij willen “deze nacht in de straten verdwalen”: Antwerpen door nieuwe ogen
Tekst: Judith Buysse, foto's: Martijn Fraanje
De voetgangerstunnel, de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, de botanische tuin, de Sint-Carolus Borromeuskerk, Museum Plantin-Moretus, het Maagdenhuis, de Handelsbeurs, het Krugerplein, het Begijnhof, De Roma, Het MAS, de Vlaeykensgang… allemaal typische Antwerpse bezienswaardigheden met een belangrijke Belgische geschiedenis, toch? Hoe kijken de 170 verschillende nationaliteiten in de stad naar deze geschiedenis? Zien mensen van Japanse, Portugese of bijvoorbeeld Mexicaanse origine hetzelfde?
Dat was dan ook de vraag van Encora-docent Sven Peeters aan een diverse groep van zijn NT2-studenten: schrijf een kroniek over Antwerpen waarin je verbanden met je land van herkomst zoekt. De vele rijke onderzoeken zouden gebundeld worden tot het boek Oude Stad, Nieuwe Ogen, een unieke bundel met persoonlijke verhalen van Antwerpenaren met een migratieachtergrond. We spraken met Sven Peeters, coördinator van het project, en met Giulia Guerra, een van de auteurs van het boek. We ontmoetten elkaar in Filmhuis Klappei, een weloverwogen locatie.
Studenten Nederlands als tweede taal
Sven ontwikkelde het idee voor het boek vanuit zijn werk als docent ‘Nederlands als tweede taal’ (NT2). Tijdens zijn module 'TaalOpStap', waarbij cursisten de stad intrekken en op die manier taal leren in context, merkte hij dat veel deelnemers culturele connecties ontdekten tussen hun eigen achtergrond en plekken in Antwerpen. "Ik begon hun verhalen te noteren," vertelt Sven. "Na een tijd begon ik te beseffen dat deze verhalen een plek verdienden. Niet alleen in een les, maar in een boek."
Toen hij in contact kwam met Erfgoedlab Antwerpen, kreeg het idee vorm: een stadskroniek, geschreven door mensen voor wie de stad nieuw is, maar ondertussen vertrouwd.
Een stadskroniek is een persoonlijk geschreven miniportret van een stad, met een specifieke focus. "Het werd de eerste stadskroniek geschreven door Antwerpenaren met een migratieachtergrond," zegt hij trots. "Dat maakt dit project bijzonder. Het is een van de mooiste projecten waar ik in mijn loopbaan aan gewerkt heb." Volgens Sven was niet alleen het eindresultaat van belang, maar vooral ook de weg ernaartoe. "We kwamen samen in het MAS, we brainstormden, doken in archieven, en deelden frustraties, vondsten, emoties. De schrijvende cursisten werden een hechte groep die nieuwe vondsten enthousiast deelden met elkaar."
De archieven in
De verhalen zijn ontstaan in nauwe samenwerking tussen de cursisten, Carolina (MAS) en Wannes (Erfgoedlab) en Sven, die hen individueel begeleidde bij het zoeken naar een onderwerp, het uitwerken van een invalshoek, en het vinden van bronnen.
Veel auteurs doken in archieven, bibliotheken en spraken met familieleden, kunstenaars of experten. Sommigen kozen voor een filosofische benadering, anderen voor een persoonlijk relaas of een essayistische stijl. Het resultaat is een bundel waarin elk hoofdstuk zijn eigen vorm, toon en tempo heeft, net zoals de stad zelf.
Voor Giulia Guerra, afkomstig uit Rome, was het schrijfproces een persoonlijke ontdekkingstocht, waarvan het even duurde voor duidelijk werd waar het haar zou brengen. Vijf jaar geleden verhuisde ze naar Antwerpen, na een kort verblijf in Maastricht. In het begin voelde de stad vreemd aan, vooral door de taal. "De eerste keer dat ik Nederlands hoorde, was ik echt bang," vertelt ze. "Ik kon geen woorden onderscheiden."
Giulia en de Antwerpse cinema
Toch vond ze rust en herkenning op een onverwachte plek: in de cinemazalen van de stad. "Antwerpen heeft nog een paar mooie sfeervolle cinemazalen. Wanneer ik daarheen ging, voelde ik me weer even als kind in Italië," zegt ze. Dat gevoel bracht haar op het idee om haar bijdrage aan het boek te wijden aan de Antwerpse cinema.
Giulia begon met online onderzoek, maar verdiepte zich daarna in het archief, raadpleegde oude kranten, boeken en zelfs een doctoraatsstudie over film in Antwerpen. Ze viel van de ene in de andere verbazing over de hoogtijdagen van de Antwerpse cinema. Sven en andere betrokkenen hielpen haar om structuur in de overvloed aan informatie te vinden. "Ik wist op een gegeven moment niet meer of ik een historisch overzicht moest geven of een persoonlijk verhaal. Dankzij hun begeleiding vond ik daar een balans in."
In de jaren 60 telde Antwerpen meer dan zestig cinemazalen, verspreid over alle wijken van de stad. Vooral rond de Keyserlei bevond zich een echte filmwijk. Maar ook in de Seefhoek, rondom Filmhuis Klappei, bestonden er verschillende zaaltjes. Zo zie je om de hoek, in de Lange Beeldekensstraat, nog de gevel en naam van de voormalige cinema ‘De National’. Cinema was toen een sociaal ritueel, een vorm van gemeenschapsgevoel. "Voor veel mensen was een bezoek aan de cinema een wekelijks uitje, het hoorde bij het leven van alledag," vertelt Giulia.
Ook het verdwijnen van die bioscopen – en hun vaak stille transformatie tot winkels of andere gebouwen – boeide haar. "Soms zie je nog een uithangbord, of een gevel die iets verraadt van het verleden. Dat vond ik heel intrigerend," zegt ze. Klappei is dan weer extra interessant, omdat het de thuisbasis van een heuse Italiaanse cinéclub is. “Met de voorzitter Emiliano ben ik de filmhuizen gaan bezoeken die nu een culturele functie hebben, zoals De Roma.”
Meer dan een boek
Een bijzondere meerwaarde aan het boek zijn de illustraties van Valeria Maggiani. "Zij voelde niet alleen de verhalen aan, maar ook de persoonlijkheden achter de teksten," zegt Sven. De tekeningen verbinden de verhalen visueel en maken van het boek een coherent geheel.
Oude Stad, Nieuwe Gezichten is dan ook meer dan een bundeling verhalen van 13 schrijvers. Het is een getuigenis van de rijkdom die ontstaat wanneer mensen met diverse achtergronden hun perspectieven delen. Het boek toont hoe de stad Antwerpen altijd gevormd is geweest door migratie, door ontmoeting, door wederzijdse nieuwsgierigheid. Sven: “Ik denk dat we hiermee een heel mooi cadeau aan Antwerpen hebben gegeven.”
"We hopen dat het boek ook nieuwkomers hoop geeft," zegt Giulia. "Dat ze zich herkennen in onze verhalen, en weten: je bent niet alleen." Een aanrader dus, voor iedereen die houdt van de stad en die nieuwsgierig van aard is.
Het boek is te koop bij De Groene Waterman, de MAS-shop en de Encora-bibliotheek. Daarnaast loopt er tot 3 mei een bijhorende expo in Het Archief, met werk van Valeria Maggiani en ander beeldmateriaal uit het boek.
