een stuk erfgoed in literatuur

Murat Isik is een schrijver van Turkse afkomst. Hij is in 1977 geboren in Izmir. Hij heeft de Universiteit in Amsterdam afgemaakt en werkte bij de gemeente Amsterdam als jurist, nu is hij full time schrijver. Zijn debuutroman Verloren grond is voor een gedeelte gebaseerd op zijn familiegeschiedenis. Hij won er de Bronzen Uil Publieksprijs in 2012 voor. Ook de vuistdikke opvolger Wees onzichtbaar is een familieroman waarin opgroeien in een onveilige wereld centraal staat. De roman is ook nu weer, gebaseerd op Murat Isiks eigen jeugd en familie. Tevens is het ook een schitterende en kleurrijke ode aan de Bijlmer. De vijfjarige Turkse Metin komt met zijn ouders en zus naar Nederland. Het gezin gaat in de flat Fleerde in de Bijlmer wonen. Vader is een werkloze communist die overdag boeken van Marx leest en zich ’s avonds bezat met vrienden. Thuis is hij vaak gewelddadig en dan siddert het hele gezin. Metin vreest hem en maakt zich onzichtbaar. Maar langzaam – als de kinderen ouder worden en de moeder emancipeert – groeit het verzet tegen de vader. In 1983 komen Metin, zijn zus en moeder aan in Nederland. Hiervoor hebben ze in Duitsland gewoond maar omdat het politieke asiel van zijn vader daar is afgewezen, is die uitgeweken naar Nederland, waar hij in de Bijlmermeer (Fleerde) een woning gekregen heeft. Metins vader vertelt tevreden over het huis en de inrichting ervan. Zijn moeder wil weten of hij werk heeft maar hij heeft een uitkering. Metin is blij met het eigen huis, want in Duitsland logeerden ze steeds bij vrienden en kennissen en moesten Metin en zijn zus ervoor zorgen dat mensen geen last van hen hadden. Zijn vader ontvlucht bijna iedere dag het huis nadat hij uitgebreid zijn haar in de plooi heeft gelegd en een geurtje opgedaan heeft. Hij leeft als een vrijgezel en is geïnteresseerder in zijn uiterlijk dan in het gezin. Hij zegt dat hij naar de vereniging gaat om met andere communistische Turken, Koerden en Zaza’s te praten, maar hij komt laat en dronken thuis. Zijn vader geeft ook veel geld uit aan gokken terwijl iedereen nog op matrassen op de grond slaapt. Ook moet Metin een tijdje zijn kamer afstaan aan Ayse, een knappe, roodharige studente economie die eerst bij haar oom woonde, daar een conflict kreeg over haar levensstijl en dan door Metins vader in huis wordt opgenomen. Ayse rookt, drinkt en praat op een niveau dat Metins vader aanspreekt, waarschijnlijk vindt hij haar vooral aantrekkelijk. Nu Ayse er is, lijkt Metins vader werk te maken van een plan om een Turks restaurant in Amsterdam te openen. Het wordt voor iedereen echter steeds duidelijker dat Metins vader op Ayse valt en omgekeerd lijkt Ayse Metins vader ook wel interessant te vinden. Metins moeder schaamt zich en vraagt aan Ayse waarom ze dit doet maar die doet alsof er niets aan de hand is. Na een bezoek bij vrienden is ze standvastiger: ze zegt Ayse dat Harun een nietsnut is, geen geld heeft en tegen haar uit zijn nek kletst over zijn mooie plannen. Ze kan maar beter weggaan en uiteindelijk vertrekt Ayse inderdaad. Niet veel later heeft Metins moeder een tweede succes: ze heeft een baan gevonden in de bedrijfskantine van de PTT en krijgt ook een dag in de week taalles. Na een familieberaad kondigt Metins vader aan dat zijn vrouw en hij gaan scheiden. Hij verhuist naar een flat in Amsterdam-West. Na zijn vertrek sluit Metins zus zich minder op in haar kamer, kunnen broer en zus beter met elkaar opschieten en is zijn moeder vrolijker. Maar op een gegeven moment realiseert ze zich dat ze nu een alleenstaande vrouw is met twee kinderen en dat dat best een kwetsbare positie is in een flat in de Bijlmer. Als Metin op een middag thuiskomt, ligt zijn vader weer op de bank. Zijn moeder zegt tot Metins grote ongenoegen dat ze het weer gaan proberen. Metin haalt door rekenen te weinig punten voor de Cito-toets om een vwo-advies te krijgen maar zijn ouders weten zijn meester ervan te overtuigen dat hij het mag proberen. Als hij na de zomer echter op Scholengemeenschap Reigersbos aankomt, constateren zijn ouders dat hij toch in een mavo-/havobrugklas is geplaatst. Metin vindt het allemaal best, zeker als hij ontdekt dat hij dan bij het leuke meisje Nicole in de klas zit, maar zijn ouders pikken het niet, eisen een gesprek met de rector en laten Metin niet naar school gaan, totdat alles is opgelost. Uiteindelijk mag hij het toch proberen maar hij maakt hierdoor niet zo’n denderende start. Op zijn eerste rapport staan er drie onvoldoendes: voor Nederlands, muziek en wiskunde. Hij moet van zijn mentrix een DAT-test, een bekwaamheidstest, maken om te kijken of hij wel op het juiste niveau is ingestroomd, terwijl hij voor de andere vakken wel mooie cijfers gehaald heeft. De school wordt een hel voor Metin, vanwege zijn Turks zijn wordt hij schoonmaker genoemd en gepest en een van zijn grote kwellers is Dino. Metin groeit op in de Bijlmer waar veel mensen met een migratieachtergrond wonen. Hij ontdekt al snel dat ‘Turk’ niet per se een positief woord is en is dan blij dat hij een Zaza is. Anderzijds is het echter weer handiger om Turks en moslim te zijn, omdat veel kinderen in de klas en in het bijzonder zijn vriendje Saleem dat ook zijn en ze het niet zouden begrijpen dat hij het niet is. Het leven wordt draaglijker wanneer er een nieuwe jongen in de klas komt. Kaya Türkyilmaz, is ook geboren in Izmir, en hij wordt Metins eerste vriend op school. Kaya is knap, zelfverzekerd en voor niemand bang en door hun vriendschap verandert ook Metins positie in de klas. Kaya is ook de eerste aan wie Metin iets vertelt over zijn thuissituatie. Ondertussen is zijn vader ironisch genoeg begonnen aan een opleiding aan de Hogeschool voor maatschappelijk werker. Kaya wil na de eindexamens met Metin op wereldreis en Metin neemt een bijbaantje om die reis te kunnen bekostigen. Hij maakt zich vanwege wiskunde zorgen over zijn eindexamens en hij slaagt inderdaad net. Daarna vertelt hij Kaya dat hij niet op wereldreis wil maar wil studeren omdat hij het gevoel heeft nog niet van zijn doel af te kunnen wijken. Op advies van zijn vader kiest hij voor rechten. Als Metin studeert, ziet hij Kaya twee keer: de ene keer is het als vanouds, de tweede keer ziet hij er slecht uit. Hij heeft een vriendin van bijna veertig in Berlijn die hem niet vertrouwt en een gezin met hem wil zodat hij volwassen wordt en minder aan zichzelf denkt. Metin vertelt over zijn uitwisselingsprogramma met San Francisco. Hij gaat daar ook de vakken creative writing en journalism volgen maar Kaya is niet echt geïnteresseerd. Pas als Metin inziet dat Kaya op zijn vader lijkt en hem adviseert geen kinderen te nemen, klaart de lucht op. Uiteraard is Mutlu het centrale personage in deze indrukwekkende coming of ageroman. Hij is op het eerste gezicht een lieve, zachtaardige jongen die zich aanpast aan elke situatie, maar ergens in hem woedt ook enige rebellie en lef. Zo wil hij per se auto rijden als hij vijf jaar oud is en laat hij zich dat niet ontzeggen. Ook als zijn vader hem bijvoorbeeld wil slaan, weet hij te ontsnappen en opgesloten in de badkamer voelt hij zich onrechtvaardig behandeld en durft hij zelf tegen de deur te trappen. Zijn thuissituatie geeft hem alles behalve zelfvertrouwen, waardoor hij ook niet goed kan omgaan met een vak waar hij niet zo goed in is en waardoor hij een makkelijk doelwit is voor de pestkoppen in zijn klas. Ook tegen de meisjes die hij leuk vindt, stelt hij zich beleefd en bescheiden op, pas als hij ouder is, durft hij af te spreken met een meisje en wordt hij met veel wijn heel vertederend ontmaagd. 'Wees onzichtbaar' gaat over opgroeien met een dominante vader, over pesten, discriminatie maar nergens voelt het boek als een klaagzang. Metin voelt zichzelf een observant en het boek is dan ook heel knap op een observerende en analyserende manier geschreven: Metin beschrijft wat hij ziet en hoort en probeert erachter te komen welke invloed dat op hem gehad heeft. Door Verloren Grond wisten we al Murat Isik een geboren verteller is. Hij schrijft heel toegankelijk. Zijn taalgebruik leest vlot en vooral de sfeerimpressies die hij schetst zorgen voor een beeldend geheel. Hij heeft een mooie, verhalende stijl, gekruid met fijne humor, die sfeer en spanning brengt. Murat Isik heeft met deze epische ‘coming of age’- annex grotestadsroman een stuk erfgoed in literatuur neergezet dat heel erg nodig was in de hedendaagse Nederlandstalige literatuur.