Een pleidooi voor het vooruitgangsdenken

Is er een beter moment om in dit boek te beginnen? Ik dacht het niet! Vooral het hoofdstuk over 'De wortels van het hedendaagse pessimisme', waarin Boudry een verklaring geeft voor onze verslaving aan (slecht) nieuws, is in tijden van Corona behoorlijk relevant. Ik vat de essentie hier voor jou even samen!

2020 lijkt het jaar van de rampspoed te worden: bosbranden in Australië, een wereldwijde epidemie, vermoedelijk gevolgd door een economische crisis... Om nog maar te zwijgen van gecancelde festivals, het gecancelde EK voetbal, de gecancelde Olympische Spelen, gecancelde reisplannen en een gecancelde zomer in het algemeen. Please, genade!

Ondertussen begint de curve bij ons al wat af te platten, maar toch zien we nog voornamelijk nieuwsberichten over hoge sterftecijfers in Italië, de nieuwe verspreiding van het virus in New York, slecht geregelde zorgsystemen, het leger dat ter plaatste veldbedden komt opzetten, mensen die opzettelijk op voedsel hoesten, zorgverleners die het niet meer zien zitten etc. De Apocalyps is compleet.

We wijzen graag met de vinger naar de media: de grote Brengers van Slecht Nieuws, de Paniekzaaiers, de Overdrijvers etc. Zij maken ons bang en brengen zo het slechtste in ons naar boven. Toch zeggen zowel Rutger Bregman, Hans Rosling als Maarten Boudry dat we verder moeten kijken dan dat. Want hoewel we wéten dat dergelijk nieuws ons de stuipen op het lijf jaagt, niet goed is voor de algemene moraal noch voor de goede orde, blijven we het toch consumeren. Zoals Boudry schrijft in Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat:

In elk van ons schuilt een 'apocaholicus', die zich laaft aan lekkere doempraatjes zoals een dronkaard aan zijn fles

De drie schrijvers duiken voor een verklaring in het verleden. Zoals je al wel gehoord zal hebben, leven we vandaag de dag in een hypermoderne wereld, maar wel met een prehistorisch brein. We zijn nog altijd, en terecht, op onze hoede voor dingen die ons pijn doen en ons leven bedreigen. Dat is meteen één van de redenen waarom de mens verhalen vertelt: om kennis over te dragen, onder meer over wat gevaarlijk en dodelijk is. En de reden waarom we graag luisteren naar (sensationele) verhalen over pijn, verdriet, de dood etc: we willen (in een prehistorisch kader) goed geïnformeerd zijn om, als het even kan, niet dood te gaan. Handig dus, dat doorvertellen.

Daarbij, schrijft Maarten Boudry, zijn gebeurtenissen die ons pijn doen of waar we aan sterven, in de regel plots en opvallend. Een tsunami overspoelt in een paar minuten een land, de beurs crasht van de ene dag op de andere, een mensenleven om zeep helpen kan met een goedgemikte zwaai van een keukenmes. Terwijl goed nieuws, zoals de wederopbouw van dat land, het herstellen van de economie en een mensenleven maken, veel meer tijd in beslag neemt. En daarom is het moeilijker te plaatsen in tijd en ruimte. Geef toe: je luistert zelf ook liever naar straffe verhalen met een duidelijke spanningsboog dan naar langdradige monologen zonder noemenswaardige boodschap.

Een verhaal dat in de media komt, ofwel een nieuwswaardige gebeurtenis, is dan ook vaak zo'n straf verhaal. Nieuwswaardige gebeurtenissen zijn (onder meer) gemakkelijk af te bakenen in tijd en ruimte, zijn opvallend (aka sensationeel), uitzonderlijk en/of impacteren veel mensen tegelijk. Er zijn meer punten die de nieuwswaarde van een gebeurtenis bepalen, maar dit zijn de voornaamste. Rutger Bregman schrijft bovendien dat 'verslaggeving over recente, incidentele en sensationele gebeurtenissen de meest voorkomende vorm van nieuws is'.

Kortom: de media brengen verhalen die wij straf vinden (om verschillende redenen, de voornaamste om het volk op de hoogte te houden van belangrijke gebeurtenissen). En wij vinden apocalyptische verhalen interessant omdat we liever niet doodgaan als we het kunnen helpen (en daarvoor moeten we goed geïnformeerd zijn). En apocalyptische verhalen zijn gewoonlijk straffe verhalen met een duidelijk begin en einde en een grote impact op de mens(heid). En zo is de cirkel rond.

Natuurlijk heeft de journalistiek nog veel meer fundamentele waarden en willen wij als mens tegenwoordig veel meer dan simpelweg 'niet doodgaan'. Maar het is wel een goede verklaring van onze slecht-nieuwsverslaving en waarom we tegen beter weten in gestresseerd door nieuwsberichten blijven scrollen. En waarom de media er de meest sensationele verhalen uitpikken om aan ons voor te schotelen.

Het primeren van slecht nieuws is dus niet de fout van de media alleen. We zijn gewoon allemaal geboren ramptoeristen (en met reden). Bregman, Rosling en Boudry geven daar nog veel meer inzichten over in hun boeken. Bovendien is slecht nieuws op zich ook niet noodzakelijk iets slecht, zoals Hans Rosling uitlegt in Feitenkennis. Daar schreef ik al over in deze leestip. Als je wil weten hoe je nu best omgaat met dat slechte nieuws, losstaand cijfermateriaal en dramatische headlines, is Feitenkennis het boek voor jou!

Ook Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat van Maarten Boudry is een aanrader, hoewel ik het niet met alles eens ben dat hij schrijft. En da's oké! Het is zonder twijfel een heel interessant boek met vernieuwende denkbeelden over de wereld en de mens.