Vergankelijkheid en oude mannen
Vervanging (1993) is een treurige maar ook grappige roman over vergankelijkheid en eenzame mannen. In totaal zitten er vijftien sequenties in de roman. Een oude, bedlegerige man; een jongen die aan zijn operatie denkt; een iets oudere jongen die het huis heeft verlaten; een nachtwaker die rondgaat en zijn eigen stem verafschuwt ("een afschuwelijke stem, een ondraaglijke, snijdende piep, een zaag, een ijzerzaagblad dat door het bewustzijn van de luisteraar snijdt"), terwijl hij verlangt naar de vrouw van wie hij houdt; een jongeman die wakker wordt met een kater maakt zichzelf wakker met een biertje en belt een vrouw die hem afwijst; een ouder wordende sporter wiens minachting voor zwakkelingen wordt geëvenaard door de liefde voor een overleden hond. Zo vervangen ze elkaar, al die mannen van verschillende leeftijden, vol verlies en nood en verspild leven. Het boek is de enige roman van de invloedrijke Noorse auteur Tor Ulven, maar het is verre van een traditionele roman met één verhaallijn. Het is een gefragmenteerde roman waarin de ene sequentie bijna onmerkbaar wordt vervangen door de volgende, en desolate gedachtegangen afglijden naar exacte zichtimpressies en terug in desolate gedachtepaden. Tor Ulven heeft een krachtig werk gemaakt over de menselijke conditie en gaat in op eenzaamheid, spijt, verlangen en de onvermijdelijke dood waarmee we allemaal worden geconfronteerd. Hoewel de roman kort is, is een heel leven van ideeën en mijmeringen strak verpakt in meeslepend proza. Vervanging begint een beetje traag, maar wordt al snel een ontroerende reflectie op de angsten die ons allemaal teisteren, en de mentaliteit die we moeten aannemen, de acceptatie die we moeten bereiken, als we onze angsten willen doorbreken en volledig vrij willen leven. Terwijl hij de lezer langs verschillende donkere paden leidt, komt deze roman tot een conclusie die even bitterzoet als hoopgevend is. Ulven biedt filosofische raadsels die eerder zijn aangepakt, maar zelden in zo’n schitterend proza.
Ulven duwt naar een cyclische levenslijn in plaats van een lineaire - cirkels, wielen en vijverrimpelingen zijn een belangrijk motief waarop het verhaal voortbouwt - en construeert de roman op zo'n manier dat de eerste paar pagina's en de laatste paar pagina's elkaar ontmoeten, waarbij de gebeurtenissen van de jeugd en het late leven een vreemde thematische weerspiegeling van elkaar zijn.
. Geschreven in korte fragmenten van bewustzijn die samen zijn georkestreerd om een volledige, gecondenseerde levensduur uit te drukken, leest Vervanging als een verzameling prozagedichten verzameld door een gemeenschappelijke verhaallijn. Elke alinea kan worden opgesplitst in een traditionele poëtische vorm waarbij elk idee wordt verlicht door briljante poëtische taal en lange, vloeiende metaforen die zich vertakken, evolueren en bloeien tot een uitdrukking van gedachten die veel groter is dan het oorspronkelijke idee. Hij exploiteert kleine details van het leven en pakt een enorme horizon van betekenis en beeldspraak uit elke gedachte.
Naarmate de roman verder komt langs de levenslijn, ervaart de lezer een bewustzijn dat voor altijd worstelt met de implicaties van de dood. Elke levensfase wordt gekenmerkt door een reflectie op wat er achter de muur van de dood ligt met een toenemende acceptatie van ons lot.
