Om te overleven herscheppen we de waarheid

VERSLUIERDE HEUVELS. Kazuo Ishiguro. ****

Ik moet dit boek minstens dertig jaar geleden gekocht hebben en om een of andere reden kwam ik er niet eerder toe het te lezen en toen raakte het vergeten.
Aanvankelijk lijkt het een eenvoudig verhaal: een flash back van een Japanse gescheiden vrouw, Etsuko, hertrouwd met een Engelsman, inmiddels weduwe van hem. Het is het bezoek van haar jongste dochter Niki die herinneringen oproept aan haar jaren in Nagasaki in de tijd na de bom. Kort voor Niki’s komst heeft de volle Japanse dochter Keiko van Etsuko zich verhangen. Ze is in Engeland nooit gelukkig geweest.

Etsuko beschrijft haar herinneringen zelf als onbetrouwbaar. De versluierde heuvels, waar beneden het geteisterde en stilaan herrijzende Nagasaki ligt, zijn symbool voor haar versluierde geest, waar trauma’s begraven liggen en werkelijkheid, copingsystemen en een eigen versie van de feiten, die leefbaarder is, zich tot een onontwarbaar kluwen verknoopt hebben. De ontmoetingen met haar vriendin van destijds, een mij weinig sympathieke Sachiko, en haar jonge dochtertje Mariko legden een soort klammigheid op mijn huid, waaronder ik huiverde. Maar ook de wat kruiperige meegaandheid van Etsuko voelt unheimlich, onecht.

Soms lijken parallellen in Sachiko’s en Etsuko’s leven te zeer op elkaar om toevallig te zijn. Soms verspreekt Etsuko zich, o.a. tegen Mariko die tegen haar zin met haar moeder naar Amerika moet. Je moet het minstens geprobeerd hebben. En als het tegenvalt, keren we terug.

Wie is wie? Waar eindigt de een en begint de ander? Etsuko en Sachiko. Mariko en Keiko. Is er wel een ander? Zijn haar herinneringen in elk geval ten dele echt, of heeft ze, met de bedoeling te breken met het verleden, een tweede identiteit gecreëerd? De Engelse versie een verbeterde uitgave van de Japanse?

Zijn beide vrouwen een verpersoonlijking van goed en kwaad in één en dezelfde mens? Is het in se een verhaal over schuld, als je er als vrouw van die generatie en in die tijdgeest voor kiest je eigen leven te leiden, ook ten koste van je kind? Als je ingaat tegen de oude Japanse traditie van eergevoel? Je voelt het kantelmoment waarop het land na de oorlog staat, de diepe wig tussen de generaties, het verzet van vrouwen tegen onderdanigheid aan de wil van de man. Tegelijk is de oude sfeer van subtiliteit nog voelbaar, bijna schrijf ik ‘tot in het oneindige’. Het omzwachtelen van vragen en antwoorden, niet willen beledigen, jezelf voortdurend verontschuldigen als je nog maar denkt de ander in een ongemakkelijke positie te brengen. Maar je voelt het gekronkel, bijna zoals een slang, en dan denk ik aan het touw dat zich om Etsuko’s sandaal wikkelde tijdens een wandeling en Mariko blijft vragen wat dat ding daar doet.

Wat gebeurt er als je je wreedheid en het vermogen ertoe ontkent?

Antwoorden komen er niet, ze blijven verborgen onder de sluiers van het verdrongen trauma, dat zich er in dromen en herinneringen aan probeert te ontworstelen en er toch nooit helemaal in slaagt.