de waarheid is wat je vertelt als je niet langer bang bent

STATION MALMA. Alex Schulman. ****°

Net zoals in ‘De overlevenden’ hangt er een donker verdriet over de personages van ‘Station Malma’. En dat verdriet is onder mijn huid gekropen. Ik voel het vanbinnen aan me krabben, zoals het konijn van Harriet aan de muren. Zoals iets dat opgesloten zit en wil ontsnappen, in een snik, een schreeuw, een vloek.

Als ik deze roman van Schulman 4 ½ en geen 5 sterren geef zoals ‘De overlevenden’ is het omdat ik in het verhaal en de personages moest komen, het duurde even voor ze op hun plek vielen. Er was de verwarring in de tijd, in de terugkerende treinreizen, in situaties die zich leken te herhalen. Maar eens mee werd ik ook mee gezogen.
Een beklemmend boek, met af en toe een ontroerend moment waarin je even, niet lang, weer een teug lucht binnen krijgt.

Hechtingstrauma’s zijn een soort van psychologische erfzonden, die van generatie op generatie overgaan, tenzij je erin slaagt het verleden te overschrijven en zo de rugzak voor de volgende generatie iets minder zwaar te maken, iets minder bepalend. Het verleden is oorzaak en het moet keer op keer opgegraven worden om het begrijpelijk te maken voor jezelf en de ander. Dat is wat Harriet doet. Haar man Oskar wil het verleden liever laten rusten. Het gaat om wat je er nu mee doet. Je moet verder. Proberen opnieuw te beginnen. Het ene gaat niet zonder het andere. Dat heb ik jarenlang in mijn werk als psychotherapeut ervaren, en moeten we daarnaast niet allemaal onszelf herstellen van kleine en grotere kwetsuren, omdat we kind waren en machteloos en meer voelden dan we begrepen?

Het verleden herschrijven is ook wat Alex Schulman doet, met een nauwkeurige pen, de ene keer vlijmscherp, de andere keer oneindig teder, vaak met een melancholie die verwant is met de bossen, de meren, de nacht waarin hij zijn personages plaatst. Hij schept en herschept personages die zich proberen te ontworstelen aan kille, liefdeloze ouders, die hen fysiek en/of emotioneel in de steek lieten, zoals zij, de ouders, als kind, zelf verstoten en gekwetst werden. Ouders die de cirkel niet konden doorbreken, waardoor de geschiedenis zich herhaalt, een terugkerende spiraal.

Kun je opnieuw beginnen? vraagt Oskar zich na een zoveelste woede-uitbarsting af. Zijn woede en spijt zijn even heftig, even echt. Tabula rasa, in de twee richtingen.

Wanneer raak je je kind kwijt? Gebeurt het in één keer, gebeurt het in opeenvolgende incidenten, steeds een beetje meer? En hoeveel van jezelf raak je kwijt samen met wie je liefhebt?

Wegduwen en weer aanhalen, kwetsen en troosten, bang maken en geruststellen. Verlatings- of bindingsangst, en allebei zijn het gezichten van een eenzaamheid die je niet kunt ontvluchten.

De herhaalde afwijzing, de basale eenzaamheid maakt een gat in je borst dat met niets te dichten is, nooit helemaal. De liefde helpt. Het is de rietstengel in de modder waar je je aan vastklampt om niet helemaal verloren te zijn. You Are Not Alone.

Station Malma is een cruciale plek in Harriets verleden. Er rijdt een trein naartoe. Weinig mensen stappen in het station in of uit. Maar wie er moet zijn volgt een spoor. Die zoekt. Waarschijnlijk nog het meest naar zichzelf, maar een zelf dat alleen kan bestaan in verbinding. Zoals de appelboom bij het meer, met wortels even diep in de grond als een stam en takken boven de grond, als in de vruchten die hij draagt.

Harriets ouders gaan uit elkaar als ze zes is. Allebei willen ze liever haar zus Amelia dan haar. Haar vader krijgt niet wat hij wil en Harriet zal proberen hem gelukkig te maken, zodat hij geen spijt van haar krijgt en op zijn beurt zal weggaan.

Haar moeder verhuist met haar nieuwe vriend en Amelia naar het huis bij het meer in Malma.

Het eerste weerzien tussen de zussen loopt uit op een tragedie, waar niet over gepraat mag worden. De banden worden verbroken.

Wat later in haar kindertijd treinen Harriet en haar vader opnieuw naar Malma. ‘Voor een begrafenis. En voor de waarheid.’

Later verdwijnt ook die vader grotendeels uit haar leven. Ze lijdt eronder en Oskar, haar man, kan dat lijden niet wegnemen en haat er haar vader om, maar de splinters die hij hem verwijt zijn de balken in zijn eigen oog.

Weer jaren later sleept Harriet Oskar naar die zelfde plek. Ze wil hem daar iets laten zien. Het is cruciaal. Het is haar hoop dat hij haar en haar lijden dan eindelijk zou begrijpen, en hij gaat op zijn beurt mee in een ultieme poging hun relatie te redden, terwijl hun dochter Yana alleen thuis is en wacht.

Oskar komt alleen naar huis, na een tragedie die me verbijsterd, woedend, verdrietig achterliet – hoe kon hij? - zonder Yana’s moeder, van wie nooit meer een teken van leven komt, over wie tussen hem en zijn dochter nooit meer gesproken wordt.

Mama heeft haar verlaten…

Zo gaat het vaak, in het verhaal en in de werkelijkheid. Er zijn de feiten en hoe ze bij een kind binnenkomen, onthouden worden en een eigen leven gaan leiden…

Opnieuw een dochter zonder moeder. Opnieuw een dochter die achterblijft met een vader die haar niet haar niet kan troosten, zelf te gebroken door het eigen verdriet.

Jaren later, als Oskar overleden is, spoort de inmiddels 31-jarige Yana zelf naar Malma, met een foto-album als een soort plattegrond op schoot. Haar vader is dood, maar ‘het is het beste wat hij de laatste jaren voor haar heeft gedaan’. Hij is dood en zij mist plots haar moeder, aan wie ze de gedachten stilaan had leren verdringen. Plots herinnert ze zich hoe ze van haar hield. Ze stapt op de trein. Op zoek naar haar. Op zoek naar wat er gebeurd is. Op zoek naar de waarheid.

Drie verhalen, drie versies.

You Are Not Alone.

‘Het komt maar één keer in je leven voor dat je jezelf te zien krijgt, en dat, en alleen dat, zal het gelukkigste of het bitterste moment van je leven zijn.’