Oorlogswaanzin

In 1917 moet een bericht worden overgevlogen van Engeland naar het Britse hoofdkwartier in Frankrijk. De piloot wordt echter neergeschoten boven Passendale en heel wat mensen sneuvelen om het bericht toch tijdig ter plaatse te krijgen. Was het bericht al deze mensenlevens waard ?

Janzen heeft zich duidelijk gedocumenteerd over de oorlogsomstandigheden in de loopgraven in de buurt van Passendale. Tal van historische feiten en personen worden in het boek vermeld, maar de beide hoofdpersonen en het verhaal op zich zijn dit niet en dit vindt ik jammer. De historische realiteit van de loopgravenoorlog in dit gebied was zo hallucinant dat je er niet te veel moet bijdoen, wat hier toch wel gebeurde. Janzen heeft een vlot lezende roman geschreven, maar het verhaal is voor mij zo ongeloofwaardig dat hij me tegen de borst stuit. Iets minder “dramatisch” was de geloofwaardigheid ten goede gekomen, zodat de boodschap sterker was overgekomen.

Maar wat was de bedoeling van de schrijver ? Als hij een spannend oorlogsverhaal wou schrijven, dan is dit zeker gelukt. Het boek wordt echter voorgesteld als “een historische oorlogsroman” en dan gelden voor mij andere criteria. In 1917 zijn niet alle officieren van het Hoofdkwartier bekend met de schrijnende levensomstandigheden in de loopgraven, waar dagelijks vele soldaten sterven door ziekte, ontbering, slechte hygiënische omstandigheden, gifgas of door kogels. Janzen brengt deze tegenstelling wel in beeld, maar het mocht voor mij meer op het voorplan komen, als eerbetoon aan de mensen die er vochten.

Janzen belicht echter ook het levensverhaal van de piloot in het verhaal, een jonge Ier die in het Engelse leger vecht. Hij staat stil bij zijn jeugdherinneringen en bij de strijd in Ierland voor onafhankelijkheid. Beide items worden duidelijk naar voor gebracht, maar spelen toch maar een zeer secundaire rol in het verhaal dat wordt vertelt. Het leid af, het breekt de snelheid en de spankracht. Deze zaken mochten belicht worden als karaktertekening van de hoofdpersoon, maar moesten voor mij niet zo uitgebreid worden weergegeven.

Als je even afstand neemt van het “avonturenverhaal” maar je de ontberingen ziet die de hoofdpersonen moeten ondergaan om het bericht ter plaatse te krijgen, om dit dan vervolgens te vergelijken met de beschrijvingen van de werkomstandigheden en de mentaliteit van de officieren in het Britse hoofdkwartier, kun je enkel stil worden. De tekeningen en de verschillen zijn wit/zwart maar mochten voor mij nog verder worden uitgewerkt. Zo is er de vermelding dat er mosterdgas wordt ingezet, dat werd buit gemaakt op de Duitsers. Was dit nu wel geoorloofd ? Wie mag hierover beslissen en waarom ? Was het bericht de mensenlevens waard ?

Zeker me de realiteit van vandaag in het Midden Oosten is het stellen van deze vraag noodzakelijk, ook vandaag. Maar dan kun je beter de vraag centraal stellen en alle toeters en bellen verder weglaten. Ook het verhaal mocht wat minder, de vraag zal er enkel duidelijker door worden, de waanzin scherper, de onmenselijkheid duidelijker.

Het blijft een vlot lezende roman, maar het kon zoveel meer geweest zijn. Jammer.