Woord tegen woord

NULTIJD. Juli Zeh. ****

Woord tegen woord.

Wie is gek en wie is geslepen?

Sven is na zijn rechtenstudie uit Duitsland naar de Canarische Eilanden gevlucht omdat hij niet langer in een oorlogsgebied wilde leven, d.i. in een systeem dat oordeelde en macht misbruikte. Hij werd duikleraar, dook onder in zijn eigen (onder)waterwereld, zonder zich met zijn klanten/cursisten te bemoeien. Hij leidt een vrij saai leven met Antje, die ook zijn assistente is, hun hond Todd en de gekko Emile. Theo en Jola, zijn klanten die zijn leven compleet zullen veranderen, zijn het tegendeel. Ze leven in een haatliefdeverhouding. Op de rand van de afgrond.

Theo is wreed, vernedert, krenkt, leeft op kosten van Jola. Het volgende moment streelt hij en smeekt om vergiffenis. Na een redelijk geslaagd boek wacht hij op inspiratie voor de roman van zijn leven. Desnoods provoceert hij het verhaal. Gedraagt hij zich wreed en arrogant als reactie op zijn financiële en emotionele afhankelijkheid, zijn leeftijd (Jola noemt hem onveranderd De Ouwe), zijn (al dan niet bestaande) impotentie?

Jola, dochter van rijke ouders die haar emotioneel verwaarloosden, is actrice in een soap. Of is ze eeuwig en altijd een actrice? Is ze ooit echt? Zij droomt van eindelijk een grote rol: de biografie van duikster Lotte Hass. Ook in het leven wil ze de hoofdrol en lijkt daar geen manipulatie voor te schuwen. Om zich in te leven komen zij en Theo naar het eiland om bij Sven duiklessen te nemen.

Er is de wereld boven, en er is de wereld onder water. Er lijken andere wetten te gelden, tot die door elkaar beginnen te lopen. In beide werelden verliest Sven de greep. Het vertrouwen, dat bij duiken essentieel is, wordt voortdurend door iedereen geschonden.

De koppels vechten hun oorlogen uit. Wat begint als een flirt tussen Jola en Sven eindigt in een psychologische thriller. Wie staat wie naar het leven? Zelfs Antje is misschien meer schijn-, dan werkelijk heilig.

Wie praat zich goed? Sven, de verteller van het verhaal? Of Jola in haar dagboeken?

Over auteurs zegt Sven het volgende: ‘De auteur deed zich voor als hoogste rechter, stelde de juiste toedracht van de feiten vast, riep getuigen op en sprak op het laatst het vonnis uit. Straf of vrijspraak. En anders dan een rechtszaak was er niet eens de mogelijkheid van cassatie.’

Heeft hij het over de auteur in het algemeen, over Theo, of misschien over zichzelf?

Windt hij ons met zijn medelijden, naïviteit en dankbaarheid om zijn (echte of zogezegde?) loutering om de vinger? Is hij oprecht of de grootste huichelaar van allemaal?

Of spreekt Jola de waarheid? Ook de lezer oordeelt, of je wilt of niet. Oordeel je op feiten of op sympathie? En naar wie gaat je sympathie dan uit?

Naar de man die altijd integer was of zich als zodanig verkoopt, of naar de wat hysterisch lijkende, banale actrice, die het gebrek aan aandacht door haar vader op mannen lijkt te willen wreken, door ze tegen elkaar uit te spelen? Heb ik mijn oordeel gemaakt? En is het juist?

Wie is dader, wie is slachtoffer?

Is Theo misschien de enige die doorheeft wat er gebeurt? Die het doorhad van in het begin en Sven tevergeefs probeert te waarschuwen? En om hem of om zichzelf te behoeden?

Nultijd is een meeslepende roman, misschien wat te veel clichépersonages, maar door de interessante vraagstelling verdient hij voor mij vier sterren. Ergens in het verhaal verwoordt Sven het als volgt: ‘Vragen waarop geen antwoord is zijn het meest geschikt om steeds weer te worden gesteld.’