Ode aan John Brown, een blanke man die zwarte vrouwen wou vrijmaken uit de slavernij

De lieveheersvogel leeft niet in een zwerm. Hij vliegt alleen en zoekt een boom om op te landen en aan de gang te gaan, zodat die boom ooit zou omvallen en de andere voedsel geven. Dit schrijft James Mc Bride achteraan zijn boek als verklaring van de titel. Een terechte keuze, want de hoofdpersoon John Brown was tijdens zijn leven een veel besproken persoon, een ook nu, meer dan 150 jaar later, is hij nog steeds controversieel. Maar het is wel een feit dat hij door zijn jarenlange en soms eenzame strijd, een zeer belangrijke aanzet heeft gegeven tot de Amerikaanse burgeroorlog, waardoor de slavernij werd afgeschaft. En daar was het de man om te doen..

John Brown (1800 – 1859) is een historische figuur die zich tijdens zijn leven inzette voor het afschaffen van de slavernij. Hij was streng religieus en ging er van uit dat alle mensen, ongeacht sekse of huidskleur gelijkwaardig waren. Zijn queeste was persoonlijk, hij ging er van uit dat hij handelde in opdracht van God. Hij zwierf jaren lang door het hele land om zwarten te bevrijden en werd hierbij dikwijls vergezeld door enkele van zijn kinderen. Bij de tekening van de hoofdfiguur in dit boek komen al deze elementen terug. Het blijft een roman, zodat de schrijver de nodige vrijheid heeft om een leesbaar verhaal te schrijven, maar bij de tekening van John is de schrijver erg dicht bij de bekende gegevens willen blijven.

Naast John Brown worden ook nog tal historische figuren vermeld die belangrijk ware in de strijd tegen de slavernij zoals Frederick Douglass, Hugh Forbes en Harriet Tubman, en er worden heel wat historische gebouwen, plaatsen en gebeurtenissen vermeld. De meest bekende is wel de raid van John Brown tegen het wapenarsenaal Harpers Valley, waarbij hij gevangen werd genomen. Ook hier is McBride dicht tegen de historische realiteit gebleven.

John wordt getekend als een extreem religieus, bijna tegen het fanatieke of gekte af. Maar de voornaamste controverse rond John blijft de vraag in hoeverre het gerechtvaardigd is om geweld te gebruiken om uw doel te bereiken. John Brown stelde dat er al 200 jaar was gepraat en dat enkel geweld nog mogelijk was om de zwarten te bevrijden uit de slavernij. Mc Bride geeft geen antwoord, hij wil enkel het verhaal van de laatste jaren van de strijd vertellen.

En hij doet dit door Henry Shackleford, een overlevende van deze strijd, het verhaal te laten vertellen. Het is tegelijk de sterkte en de zwakte van het boek voor mij. Het is de sterkte omdat je jezelf makkelijk kunt inleven in het gebeuren, zeker omdat het werk zuiver chronologisch is geschreven en uitsluitend de vertelling weergeeft vanuit het standpunt van Henry. Het is de zwakte omdat de man toen 12 tot 16 jaar was, zodat je de beleving van een jongere leest, die is opgegroeid in slavernij. McBride past bewust de woordenschat aan in zijn verhaal, maar hierdoor wordt het eerder een avonturenroman dan een historische roman. Ook de vele uitweidingen over het religieuze aspect van de strijd van Jonh komt soms langdradig over, zeker na de zoveelste herhaling.
John is een blanke die zich krachtdadig inzet om zwarten te bevrijden. Henry wordt neergezet als een mulat, deels zwart en deels blank, en John denkt bovendien dat hij een meisje is. Henry misbruikt dit om de gewapende strijd te vermijden en is zich naarmate hij ouder wordt hier sterk van bewust. Hij schaamt zich omdat hij als kleuring de strijd uit de weg gaat en deze wel laat voeren door een oude blanke man. Henry wordt hierdoor een metafoor voor de identiteitscrisis van de zwarten. Velen waren al sinds generaties slaaf, waren overtuigd van hun minderwaarde en hadden schrik om de strijd tegen de blanken aan te gaan. Door de figuur van Henry wordt deze tegenstelling erg mooi en zacht in beeld gebracht. Het zijn twee uitersten die toch van elkaar gaan houden.

Er zijn in het verleden al dikwijls grote zaken verwezenlijkt door de acties van enkelingen, wat niet zelden pas na hun dood duidelijk wordt. In de strijd tegen de slavernij is John Brown zeker zo een figuur, ondanks alle controverses. James McBride heeft een ode aan deze “eenzame strijder” willen schrijven, wat goed gelukt is. Het is niet het beste boek dat ik gelezen heb rond deze problematiek, maar hij zet de man wel zeer terecht in de schijnwerpers.