De grenzen tussen journalistiek en schrijverschap

Citaat : Zo leek Speer steeds onbereikbaarder te worden. Wie was hij, de man zelf of iemand of iemand die voorgaf Speer te zijn. Was hij dan toch een acteur die de 'rol van zijn leven'speelde?

De Nederlandse auteur Bernlef (1937-2012) was geïntrigeerd door Albert Speer (1905-1981). Speer was vooral bekend als de architect van Adolf Hitler, maar naast architect was hij ook minister van Bewapening in Nazi-Duitsland. Deze ogenschijnlijk zo beschaafde man leek in niets op de nazi’s met wie hij omging. In 1980 publiceerde Bernlef De ruïnebouwer, een werk waarin hij een poging ondernam om ‘het raadsel Speer’ op te lossen. Een jaar later stierf Speer en diverse boeken verschenen, gebaseerd op tot dan toe onbekende bronnen die een heel ander licht wierpen op de persoon achter de architect. Bernlef las deze boeken en paste zijn beeld van Speer aan. Hij besloot zijn roman te herzien. Deze uitgave, Albert Speer, de ruïnebouwer, verscheen postuum in 2013.

In het eerste deel volgt de auteur samen met vriend S. het spoor van Albert Speer. Zij bezoeken onder andere Dachau. Het voormalige kamp bestaat alleen nog maar uit steen. Toepasselijk, aangezien Hitler zijn architect omschreef als ‘het woord in steen’. Bernlef wordt getroffen door de krankzinnigheid die Speers bouwwerken uitstralen. Maar nog steeds is het moeilijk voor de schrijver om vat te krijgen op Speer. ‘Wanneer je wilt begrijpen hoe een machine werkt, zul je die uit elkaar moeten halen.’ Dus besluit Bernlef , de persoon van Albert Speer systematisch te ontleden . Jarenlang blijft hij op zoek naar Speer en steeds weer bezoekt hij Duitsland. En ondertussen verkent hij de grenzen tussen journalistiek en schrijverschap.

Het tweede deel van het boek is een herziene en aangepaste versie van de roman uit 1981. Het is een schouwspel, een toneelbeeld met scènes uit het veel bewogen leven van de architect. Centraal staat de vraag of Speer, die zich als mens zo gunstig onderscheidt van de andere nazimisdadigers niet net zo schuldig of misschien nog wel schuldiger is dan de anderen. Want door zijn intellect moest hij de omvang van zijn daden kunnen overzien. In dit deel laat de auteur een discussie ontstaan met Leni Riefenstahl, Hitlers fotografe en cineaste. De vraag of hij nu wel of niet van de vernietigingskampen wist komt ook aan de orde, net als zijn belang voor Hitler-Duitsland. Door zijn organisatorische kwaliteiten wist hij zijn ministerie van Bewapening meer kracht te geven. Dit was een van de redenen dat de oorlog zo lang kon duren. Albert Speer, de ruÏnebouwer is een intrigerende roman over een mysterieuze persoon die al heel wat inkt heeft doen vloeien.