Ann Graus over haar autobiografische debuutroman: "Schrijven over bestaande mensen, hun sterktes en hun zwaktes, mezelf blootgeven, het is heel wat!"
Augustus 1981. Ann vergezelt haar lief Mohamed naar Marokko, waar ze zijn familie zal leren kennen. Het voelt als een bevrijding, want Ann komt uit een benauwend gezin, waar de moeder het overspel van haar man uitwerkt op de dochter. In Marokko moet de liefde tussen Ann en Mohamed eindelijk kunnen bloeien. Maar dan blijken er wel heel veel sociale verplichtingen te zijn, verstikkende tradities en allerlei tenen om onverhoeds op te trappen.
Het land waar de stenen je kennen is het literaire debuut van Ann Graus. Het is het verslag van een reis, een liefde, een cultuurclash. Behalve over de reis gaat de roman ook over Anns familie, het einde van haar relatie met Mohamed en een terugkeer, jaren later, naar de voormalige schoonfamilie in Marokko.
Door Katja Verbeeck.
Wie is Ann achter de schrijver?
Ik vrees dat ik moeilijk in een paar woorden te vatten ben. Ik ben steeds zoekende. Ik heb mezelf stilaan moeten ontdekken op latere leeftijd. Voor ik de creativiteit die in me zit heb leren uiten, ben ik veel jaren met commerciële zaken bezig geweest als zelfstandige en vervolgens als bediende. Ik was opgevoed volgens de idee dat ik hard moest werken en dat geld hebben de nodige zekerheid zou bieden om gelukkig door het leven te kunnen gaan. Er moet mij ergens iets ontgaan zijn want ik ben totaal uitgeput geraakt en ei zo na uit het leven gestapt. Dat was jaren geleden. Toen mij in therapie gevraagd werd wat ik graag deed, kon ik niet meteen iets anders bedenken dan “werken”. Maar dat mocht en kon ik niet meer. Het werd een hele zoektocht, naar mezelf, naar mijn diepere interesses.
Ik ben zo’n vijftien jaar geleden textiele creaties beginnen leren maken, ik ga nog steeds naar de Académie des Beaux Arts in Luik. Een tijd geleden kreeg ik zin om ook iets met mijn dagboeken te doen, waarin ik al jaren dagelijks een paar bladzijden volschrijf. Zo is mijn eerste roman ontstaan.
Je koos om het boek in het Nederlands te schrijven. Is het de bedoeling om het ook uit te geven in het Frans en Arabisch?
Mijn roman is ook in het Frans uitgegeven, La Terre où les pierres te connaissent is te koop bij Fnac in Wallonië. Dat was belangrijk voor mij want ik woon bijna 40 jaar in Luik. Ik ben vertaalster, dus wat dat betreft kon ik veel zelf doen. Een uitgever vinden die de beide versies tegelijk wilde publiceren, dat, ja, dat was eigenlijk bijna een wonder! Houtekiet heeft het mogelijk gemaakt!
Een Arabische versie? Waarom niet? En ook ééntje in het Berbers dan!
Wat heeft je geïnspireerd het boek Het land waar de stenen je kennen te schrijven?
Ik had mijn ondergelopen kelder moeten leegmaken en was uitgekomen bij een schrift van 40 jaar geleden over mijn belevenissen tijdens mijn eerste reis naar Marokko toen. Ik wilde al lang iets doen met mijn dagboeken maar wist niet wat of hoe. Ik vernam over een atelier creatief schrijven in Leuven met Kristien Hemmerechts en schreef me in. Eén van de vele schrijfoefeningen ging over het dagboek. Keuze te over voor mij, maar ik heb gekozen een stuk uit dat reisverhaal van toen te gebruiken. De schrijfateliers werden verlengd en ik ben gebleven en heb met groot genoegen verder geschreven, geïnspireerd op die periode en op die reis. Ik beleefde alles opnieuw en kon dat deel van mijn leven ‘herschrijven’. Het was gewoon erg prettig.
De titel is intrigerend. Wat is de betekenis achter de titel van het boek?
Het verhaal brengt de lezer naar het Zuiden van Marokko, waar Berbers wonen. De Berbers vormen de oorspronkelijke bevolking en zijn destijds voor de Arabische invasies weggevlucht naar de uithoeken van het land. De titel moest goed klinken zowel in het Nederlands als in het Frans want het boek werd tegelijk in de twee landstalen uitgegeven. We vonden een Berbers gezegde: Het land waar de stenen je kennen is meer waard dan het land waar de mensen je kennen en kozen het eerste deel daarvan als titel. De betekenis van het gezegde is een beetje verloren gegaan bij de jongeren. Het doelt op de verankering aan de grond, aan het land waar je het daglicht hebt gezien, daar waar je wortels liggen.
Ik was destijds al geraakt door het gebrek aan officiële erkenning van het Berbers door de Marokkaanse staat. Daar is inmiddels onder het koningschap van Mohammed VI verandering in gekomen. Het is een totaal ander schrift dan het Arabisch. We hebben de titel in het Berbers op de snee van mijn boek geprint. Heel mooi!
Welke boodschap wou je met je boek geven?
Ik heb moeite met ‘boodschappen’ en moraliseren. Als auteur heb ik mijn ervaring en zienswijze kunnen vertellen. Hopelijk vindt de lezer, of die nu Marokkaanse roots heeft of Vlaming is, zijn eigen weg doorheen de reis en groeit er een gezonde interesse naar elkaars levensstijl en -keuzes, vrij van elke vooringenomenheid.
Ik vertel ook dat liefde bergen kan verzetten en dat het ondanks alles niet genoeg kan blijken te zijn.
Ik houd van eigen respect waarbij er ook veel respect en interesse is voor de andere en het anders zijn.
Zijn er gebeurtenissen of uitdagingen die je specifiek wou benadrukken in het boek?
Er komen meerdere aspecten aan bod, zowel socio-cultureel als psychologisch. De lezer ontdekt alles door de ogen van het hoofdpersonage, Ann. Haar eerste stappen buiten het enggeestige, bekrompen gezin waar ze haar plek niet vindt; hoe ze verliefd wordt op Mohamed, aangetrokken door dat ‘anders zijn’ en het ‘ver weg van thuis’ zijn en natuurlijk ook zijn krullenbol en donkere ogen. Ze volgt Mohamed met een haast eindeloos geduld, trouwt met hem en komt dan pas tot het pijnlijke besef dat ze in een tweede keurslijf is beland.
Onderweg naar en in het Zuid-Marokkaanse dorp ontdekt de lezer samen met Ann alles wat er haar te beurt valt. En daar zitten best wat grappige toestanden bij, net als droevige, opwindende en verrassende.
Het einde van het reisverhaal is echter niet het einde van de roman. Het verhaal wordt vervolgd in 2022 als Ann op zoek gaat naar haar uit het oog verloren ex-schoonfamilie… De jonge vrouw van toen is gegroeid in autonomie en eigenbesef. Het is soms grappig, dan weer aangrijpend hoe ze 40 jaar later diezelfde streek, diezelfde mensen en hun deels sterk veranderde leefwijze beleeft.
Welke rol hebben de belangrijke personen in het verhaal gespeeld in jouw leven?
De roman is autobiografisch. De hoofdpersonages Ann en Mohamed en de gebeurtenissen in het boek zijn een vrije weergave van wat ik zoveel jaren geleden heb beleefd. De jonge Mohamed heeft de jonge Ann een opening op het leven geboden, iets waar zij toen naar snakte. Hij heeft haar meegenomen op reis, weer iets wat de jonge Ann zo graag wilde maar haast nooit had kunnen doen. De relationele moeilijkheden die ze vervolgens hebben gekend wijt ik nu, met een beter inzicht in de situatie, veeleer aan de moeizame, haast onbestaande communicatie tussen de hoofdpersonages dan aan culturele verschillen. Ann heeft zich onbewust opnieuw laten “opsluiten” en weet ternauwernood te ontsnappen. Mee daarom is het zo interessant om 40 jaar later die reis opnieuw te maken. Ann slaagt erin dat stuk van het verleden en met Mohamed een waardige plaats toe te kennen.
Had je al een band met Marokko voor je Mohamed leerde kennen?
Nee dat is echt door hem gekomen.
Wat was het moeilijkste tijdens je hele schrijfproces?
Ik heb mijn reisverhaal graag geschreven en al gaande veel geleerd over hoe te schrijven. Ook meer over mezelf geleerd. Dat is met autobiografisch schrijven onvermijdelijk. En ik schreef dus over al die mensen die ik in de loop van mijn jonge leven had gekend. Over Mohamed en zijn familie, maar ook over de mijne. Schrijven over bestaande mensen, hun sterktes en hun zwaktes, mezelf blootgeven, het is heel wat. Als ik er klaar mee was, had ik een soort catharsis beleefd, weldoend, bevrijdend. Tot daar alles kits. Ik wil het laten publiceren, dacht ik. Maar als Houtekiet me zegt, oké we gaan jouw werk uitgeven, dan raakte ik ondanks mijn vreugde toch in paniek. Het heeft me doen inzien dat ik een laatste stap moest zetten: die van loslaten wat mijn familie en Mohamed en de zijnen eventueel over mij gingen denken.
Hoe zag je schrijfproces eruit?
Eens ik wist dat ik het Marokko dagboek als inspiratiebron zou gebruiken is het schrijven organisch verlopen. Het ‘echte’ verhaal nam me mee op sleeptouw als het ware. Elke morgen was ik ongeduldig om verder te schrijven. Een beetje alsof ik mezelf weer ging verrassen. Dat is heel bevorderlijk om aan de slag te blijven. Eens mijn reisverhaal afgerond, wilde ik de lezer meegeven hoe Ann in feite in Mohameds armen gedreven werd, door haar familiesituatie en haar karakter. Een terugkeer naar Marokko, het laatste deel van mijn roman, heeft zich opgedrongen. Mijn verhaal moest een recente toets krijgen, een afronding. Voor de lezer, maar ook voor mezelf.
Marokko is de rode draad doorheen je verhaal. Hoe is je band nu met het land?
Ik ben net terug van Essaouira. Mijn band met Marokko is er hoofdzakelijk één met de Berberbevolking van Zuid- Marokko. Daar ben ik het langst geweest, die mensen ken ik een beetje. Er is in 40 jaar in de regio veel veranderd. Er lijkt meer aandacht en geld te worden besteed aan het armere zuiden. Het Berbers is eindelijk een officieel erkende en onderwezen taal. De wegen zijn er beter dan in België. De meisjes gaan bijna overal verplicht naar school. Meer en meer vrouwen blijven single omdat ze niet langer verplicht zijn om financiële redenen te trouwen. Er is stilaan een verschuiving van de traditionele familiebanden en clanspirit naar individualisering. Het land, de mensen, de manier van leven, het dagelijkse reilen en zeilen, de economische evolutie, de geopolitieke toestand blijven me boeien.
Ik stel wel een soort kloof vast tussen Marokkanen in Marokko en de Belgen van Marokkaanse oorsprong bij ons. Ik vind het moeilijker om met de Belgisch-Marokkaanse gemeenschap in contact te komen. Ik vind dat jammer en vraag me af hoe dat komt, dus bij deze… een oproep tot ontmoeting! Ik hoorde graag van hen hoe zij Marokko en hun eigen identiteit beleven.
Hoe hoop je dat jouw lezers je boek zullen ervaren?
Ik hoop dat mijn boek nog een groter publiek kan bereiken. Er is vanuit de pers maar weinig over mijn boek geschreven. En om gelezen te worden, moet de lezer eerst weten dat het boek bestaat! Ik ben geen BV en alle hulp om het bestaan van mijn werk bekend te maken is van harte welkom. Alvast bedankt, Katja!
Ik hoop dat mijn boek bijdraagt tot het samenbrengen van mensen in onze steeds meer gepolariseerde leefwereld. Gezonde nieuwsgierigheid aanwakkeren, openheid en vertrouwen wekken. Focussen op wat we gemeen hebben, mensen zijn mensen en emoties zijn universeel. Er is altijd een terrein waar mensen elkaar kunnen vinden. Altijd en overal! We moeten durven naar elkaar toe stappen.
Als de lezer die aansporing meekrijgt vanuit mijn boek, dan ben ik tevreden.
Heb je feedback van lezers gebruikt om je schrijfproces of toekomstige projecten te beïnvloeden?
Ik krijg wel feedback van mijn lezers, waarvoor dank. Ik leer eruit dat je nooit voor iedereen kan schrijven en dat elke lezer er zijn eigen voer uit haalt. De meesten vonden het reisverhaal adembenemend en konden het boek amper neerleggen voor het uit was. Een Marokkaanse lezer vond er dan weer te veel en voor hem overbodige details in omdat hij die al kende, maar kon de erotische scène wel smaken. Hij vond het meer een scenario voor een film dan een roman. Wat me heeft verbaasd is dat nogal wat vrouwelijke lezers zich herkenden in de thuissituatie van Ann, dat het veel bij hen had bovengebracht.
Tenslotte is er een grote groep die zin heeft gekregen om naar Marokko te reizen. En ik ken er die dat effectief meteen hebben gedaan. Is dat niet positief?!
Dat was mijn laatste vraag. Heb je nog toekomstplannen voor een volgend boek?
Zeker! Ik ben eraan bezig. Ik schrijf elke dag en ik ben telkens weer blij verrast te zien wat het brengt. Mijn leven is nogal chaotisch verlopen en het is verkwikkend om te gaan zitten en het onder de loep te nemen. Ik kan het herschrijven, anders bekijken, het positieve uit dat op het eerste zicht ‘zootje’ ontdekken en er misschien, wie weet, nog iemand anders mee helpen. Benieuwd waar het uitkomt!
Bedankt voor de babbel Ann! Nu ga ik kijken voor een ticket richting Marokko, heb er zin in gekregen.
Ik ga graag met je mee!
