een mozaïek van stillevens: om bij te verlangzamen

DE RUSTELOZEN. Olga Tocarczuk. *****

Het boek is een mozaïek. Verschillende verhalen die als grillige steentjes toch in en aan elkaar passen. Sommige thema’s komen terug als oplichtende kleuren. De reizigster is een pelgrim en het is haar bedoeling andere pelgrims tegen te komen. In de tijden dat ze moet wachten, op luchthavens bij voorbeeld, neemt ze haar dagboek en schrijft.

Het gaat om de mens in beweging, in ruimte en in tijd. Het gaat over onsterfelijkheid al moeten we sterven, en hoe we daarmee omgaan. Wat een mens is. Wat een lichaam is. Een geamputeerd been dat voor fantoompijn zorgt, als een gemiste geliefde waartegen je praat.

Het gaat over wat een mens over de aarde jaagt, of door het leven. Wat die drijfveer aan de oppervlakte ook is, in de kern is het altijd een vorm van liefde. In sommige van die verhalen is die pijnlijk ontroerend.

De schrijfster oordeelt niet. Ze vertelt. En de lezer stelt zich vragen. Hij gaat mee op reis, komt mee in die rusteloze stroom. Het duurde even voor ik in het boek kwam, maar het loont zo de moeite om door te zetten. Verwacht alleen geen rechtlijnig verhaal. Het zijn ontmoetingen die beklijven. Kruispunten van levens die in elk gekruist leven wat stof tot denken achterlaten, een glimlach, een vochtig oog, een verdomme toch.

Een zin die me heel erg is bijgebleven gaat om het volgende: dat alles wat noodzakelijk is niet anders kan zijn, en dat, zegt de schrijfster, brengt rust in jezelf.

In een wereld en een leven die voortdurend in beweging zijn, moet je het rustpunt vinden in jezelf.

En tegelijkertijd rijst de vraag of die beweging wel echt beweging is. Wat is tijd? Wat is ruimte? De reiziger zoekt het nu. Tocarczuk maakt er haar bizarre, boeiende, tedere mozaïek van, met hier en daar een humoristische of wrange toets. Maar de tederheid van haar blik en pijn krijgt wat mij betreft het laatste woord.