Als twee machtige rivieren samenkomen

Gisteren heb ik voor het eerst in mijn leven een fan mail geschreven en verstuurd. De bestemmeling was professor Johan Braeckman, co-auteur van ‘De rivier van Herakleitos’. Ik had al enkele andere ‘inleiding tot de westerse filosofie’-boeken gelezen. Vaak gaat het met dat soort boeken mis. Meestal blijven ze zeer oppervlakkig. Dat zijn dan vaak boeken die snel worden samengesteld met teksten die oorspronkelijk voor een ander doel geschreven werden (hoedt u voor reeksen met mooie kleurenfoto’s). Ofwel zijn het heel moeilijke boeken die al een voorkennis vereisen of waarvan de tekst geschreven is met oog op begeleidende lessen. Bent u net als ik maar een gemiddelde jan met de pet, dan zal geen van beide soorten boeken u verrijken. Ik durf te stellen dat professor Etienne Vermeersch (helaas overleden in 2019) en professor Johan Braeckman met ‘De rivier van Herakleitos’ een gulden middenweg vonden.

Zelf schrijven ze dat ze de filosofen die ze bespreken oneer aandoen omdat ze hem of haar maar kort aan bod kunnen laten komen. Dat lijkt mij onvermijdelijk. Je kan een geschiedenis van 2500 jaar niet zonder omissies in een boek van 400 bladzijden proppen. Datgene dat wel aan bod komt wordt in heldere taal uitgelegd. Ik kon het boek lezen zonder er een woordenboek naast te leggen. Ik geloof dat ik in totaal twee keer een opzoeking gedaan heb. Wie schrik heeft dat zo’n filosofieboek te veel gaat over onvatbare zaken als ‘het zijn van het zijnde’ mag er op rekenen dat de auteurs zelf ook geen liefhebbers zijn van onduidelijkheid. De geschiedenis die ze vertellen is bovendien een eigenzinnig verhaal. Laten ze een denker aan bod komen die zich verschuilt achter te veel vaagheid, dan rekenen ze die daar ook op af. Zo schrijven ze bijvoorbeeld over Heidegger:

“Er kan geen twijfel over bestaan dat deze specificiteit van de relatie tussen mens en wereld een aspect van ons bestaan is dat verdere aandacht verdient en dat Heidegger dat als eerste heel scherp heeft gezien. Daarom valt het te betreuren dat hij dat in een duistere taal heeft gebracht waarvan hij verdere analyse afwijst, zodat vooruitgang op dit terrein verhinderd wordt. Bovendien heeft hij het belang van dat inzicht toch wel erg overschat.”

En over Derrida:

“Iemand die zich niet geroepen voelt om een groot aantal van Derrida’s teksten te lezen, omwille van een afkeer van zelfkwelling,…”

Zowel professor Vermeersch als professor Brackman zijn bekend omwille van hun passages op tv. Ze beschikken beiden dan ook over een heel eigen stijl van spreken. Bijna automatisch las ik de tekst in mijn hoofd alsof die ingesproken werd door een gepassioneerde professor Vermeersch. Ik heb ontdekt dat ik de stukken die wat moeilijker te begrijpen zijn, liever door de rustigere, bedachtzamere stem van professor Braeckman laat voorlezen. Nochtans is het voor de lezer niet te achterhalen welke auteur welk stuk voor zijn rekening heeft genomen als hoofdauteur. Nergens valt een stijlbreuk op, tenzij je misschien Maarten Boudry heet.

Voor zover mogelijk wordt het boek ingedeeld volgens de filosofische stromingen in chronologische volgorde. Overigens komen niet enkel filosofische stromingen aan bod maar ook ideologieën, wetenschappelijke omwentelingen,… De auteurs die aan bod komen worden eerst zo objectief mogelijk benaderd en vervolgens worden ze eigenzinnig besproken onder de titel ‘Opmerkingen bij …’ in een ander lettertype.

Wie het moeilijk heeft met de objectieve benadering kan misschien eerst de ‘opmerkingen bij …’ lezen. Dat kan helpen bij het doorgronden van het voorgaande.

Inmiddels kreeg ik ook antwoord op mijn fan mail. Daarin zei professor Braeckman dat hij hoopte de komende jaren het boek grondig te kunnen bewerken. Een en ander mag allicht weg en er mag ook behoorlijk wat meer informatie in. Dat zal het herlezen ervan alleen maar interessanter maken.