Waar ligt de grens?

BOETEKLEED. IanMcEwan ***°

Ik zou dit vooral een interessante roman willen noemen.

In het leven van Briony Tallis, dertien jaar oud, doen zich op die heetste zomerdag van 1935 enkele gebeurtenissen voor die haar leven, en dat van haar familie, voor altijd zullen littekenen.

Briony, gevoelig en met een levendige fantasie, heeft altijd al schrijfster willen worden. Als nakomertje kijkt ze enorm op naar haar oudere broer Leon en zus Cecilia. Leon studeert, maakt nergens een probleem van, ziet in iedereen het goede, en leeft zijn onbezorgde leven. Cecilia, of Cee, neemt de moederrol op, omdat de echte moeder, die zelfs door de kinderen Emily wordt genoemd, door chronische migraine niet stressbestendig is. Ze leunt volledig op haar oudste dochter. De vader, of ‘De ouwe’, schittert door afwezigheid. Hij werkt bij het ministerie voor defensie, heeft minnaressen, maar zowel hij als Emily houden de schijn in stand.

De eerste verandering in het leven van Briony is dat ze net besloten heeft om in plaats van romans toneel te gaan schrijven. De komst van een ouder nichtje Lola, en haar jongere tweelingbroers, is een uitstekende gelegenheid. Samen zullen ze het stuk opvoeren voor de thuiskomst van Leon. De repetities verlopen niet volgens plan, Lola eist de hoofdrol op, de neefjes ontberen elk talent. Maar dat Briony gefrustreerd de handdoek in de ring gooit, komt vooral door een ander schokkend voorval: ze ziet hoe haar zus Cee haar kleren uittrekt en voor de ogen van Robbie, van oudsher een soort broer en protégé van hun vader (Robbie is arm maar slim), in de fontein springt. Briony is geschokt tot in het merg. Zij voelt zich de bewaakster van de goede zeden, ze wil een wereld die ordelijk en rimpelloos is, zoals in haar verhalen, waar de personages eerst afdwalen van de ware weg, ongelukkig zijn, en, eind goed al goed, terug op het goede spoor komen, met geluk en eeuwige liefde als beloning. Hoewel Briony het zelf ervaart alsof ze die dag volwassen is geworden – ze verloor haar kinderlijke onschuld – blijft haar drang naar het ideale en perfecte uiteraard ver van de realiteit. Wanneer ze ervan overtuigd raakt dat haar zus door Robbie gevaar loopt en er later op de dag een misdrijf gebeurt, kan Briony haar gevoelens, haar fantasie en de waarheid niet meer echt scheiden. Of wil ze het niet? Ze laat zich meeslepen, waardoor zij zich op haar beurt schuldig maakt aan een misdrijf dat vele levens zal verwoesten, inclusief het hare. De familie valt uiteen. Wanneer ze tot inzicht komt, trekt ze een jarenlang boetekleed aan. In plaats van literatuur te gaan studeren, schrijft ze zich in aan de verpleegsterschool. Intussen is de tweede wereldoorlog uitgebroken en wordt ze geconfronteerd met de zwaar gekwetste Engelse soldaten, die terugkeren van het front. Robbie, die door in dienst te gaan vervroegd is vrijgekomen, zou een van hen kunnen zijn. Dat is de echte wereld. Enerzijds wil ze dingen rechtzetten, anderzijds blijft ze nog excuses zoeken.

Gekweld door schuldgevoel zoekt ze ten slotte toch contact met haar zus en belooft haar vroegere fout recht te zetten. Haar verhaal krijgt een nieuwe versie. Meerdere nieuwe versie. Wat zal uiteindelijk de ware zijn? Of de definitieve? En waar mag literatuur de grens oversteken naar fictie, zonder leugenachtig te worden? Wat moeten wij ten slotte als lezer wel of niet geloven?

Intrigerend dus en meeslepend, maar qua stijl (zelfs) mij te overdadig. Soms ging ik diagonaal lezen. Als de roman zich in deze tijd zou afspelen, zou het me weliswaar meer storen dan het nu deed: het past bij het tijdsbeeld van de eerste helft van de twintigste eeuw en bij het soort schrijfster dat Briony wil zijn, dus in die zin passen verhaal en stijl wél bij elkaar, ook als uiting van haar onbegrensde, uitdijende verbeelding waar ze zich door laat meeslepen. Maar iets minder, en ik had misschien vier sterren overwogen.