Soukaïna Bennani schreef samen met Hobokenaars het gevelgedicht 'Toevlucht'
Door Wendy Struyf
Op 6 september vierde Hoboken de officiële opening van de vernieuwde bibliotheek. Ter gelegenheid hiervan schreef Soukaïna Bennani, samen met de inwoners van Hoboken, het indrukwekkende gedicht Toevlucht. De poëzie-installatie is nu te bewonderen aan de gevel van het bibliotheekgebouw. Natuurlijk lieten we deze bijzondere gelegenheid niet voorbijgaan zonder een gesprek met de gepassioneerde Hobokense woordkunstenares achter dit mooie project.
Je bent een duizendpoot, woordkunstenaar, host en organisator. Hoe ben je in deze creatieve rol terechtgekomen?
In mijn tienerjaren ben ik meer en meer beginnen schrijven. Ik leerde ook steeds meer mensen kennen die met taal en creativiteit bezig waren. Een enorme inspiratiebron. Later begon mijn broer ook te schrijven, vooral in de vorm van spoken word. Ik was compleet onder de indruk toen ik hem voor het eerste zag optreden in het cultuurcafé van de Nova. Ik dacht: wow, dit wil ik ook kunnen, op die manier mijn woorden uiten.
Het optreden van je broer blijkt een belangrijke vonk geweest te zijn. Was dat het moment dat je zelf de stap zette?
Absoluut, het optreden van mijn broer heeft me aangezet om zelf te experimenteren. Als zeventienjarige kreeg ik de kans om voor het eerst kleinschalig op te treden. Dat moment heeft alles veranderd. Ik wist onmiddellijk: dit is wat ik met mijn woorden wil doen. Ik nam deel aan wedstrijden en trad hier en daar op. Het podium werd voor mij een plek waar ik mezelf volledig kon uiten. Ik ontdekte hoe woorden mensen konden verbinden. Intussen is mijn eerste optreden al elf jaar geleden, maar elke stap heeft me doen groeien. Vanuit dat proces ben ik gaandeweg ook meer gaan hosten en organiseren.
Je hebt jezelf zo te horen altijd wel uitgedaagd?
Ja, altijd. Al die activiteiten zijn trouwens niet mijn hoofdbezigheid. Ik combineer alles nog met een job. Er zijn periodes waarin ik weinig schrijf door het drukke leven. Dan is het fijn om terug te vallen op schrijfworkshops die je kan geven. Ik ga altijd op zoek naar mijn passie met woorden, maar in verschillende vormen.
Haal je dan vooral schrijfinspiratie uit het dagelijks leven?
Zeker. Ik zie mezelf eigenlijk meer als een collectieve schrijver. Ik schrijf vaak in functie van andere mensen, andere noden en vraagstukken in het leven. Ik wil mijn schrijven niet naar mezelf toetrekken, maar juist openstellen voor anderen. Het collectieve gebeuren is zo belangrijk, het zou zelfs ongemakkelijk zijn als de spotlight op mij alleen zou staan. De samenwerking met de bibliotheek van Hoboken is daar een mooi voorbeeld van.
Naar aanleiding van de vernieuwing van bib Hoboken schreef je het gedicht Toevlucht. Wat was je eerste reactie toen je gevraagd werd om voor de bibliotheek te schrijven?
Super intimiderend. Ik schrijf al heel lang, maar toch twijfel ik vaak aan mijn werk. Toen de vraag kwam, dacht ik: is dit wel voor mij weggelegd? Anderzijds wist ik dat ik het moest proberen. Ik ben in Hoboken geboren en getogen, dit was een vanzelfsprekende samenwerking.
Een gedicht schrijven dat straks door heel Hoboken gelezen wordt, lijkt een grote uitdaging. Hoe start je aan zo’n project?
Het eindproduct moest een gevelgedicht worden, maar de weg ernaartoe mocht ik zelf bepalen. Voor mij was het vanzelfsprekend, het moest een traject worden samen met de Hobokenaar. Ik leef zelf een vrij nomadisch leven, en het gedicht gaf me de kans om opnieuw te connecteren met mijn ‘thuis’, Hoboken. Samen gingen we het gedicht schrijven. Elke week hield ik een poëziekantoor in de bibliotheek. Om het contact te verbreden met de Hobokenaar ben ik ook buiten de bibliotheek gestapt. Ik gaf schrijfworkshops in scholen en ging wandelen met enkele inwoners.
Je gedicht ‘Toevlucht’ ontstond op basis van verhalen van mensen uit ons district. Welke verhalen raakten jou het meest?
In het poëziekantoor heb ik de meest ontroerende verhalen gehoord. Ik heb hier verhalen gehoord over vriendschap, vrouwelijkheid, rouw, maar ook over wat Hoboken en de bibliotheek voor mensen betekenen.
Hoe ben je dan te werk gegaan om al die stemmen in het gedicht te gieten?
Tijdens de gesprekken was ik eigenlijk constant aan het schrijven: woorden, zinnen, oneliners. Ik gaf ook schrijfoefeningen en liet mensen zelf gedichten maken, korte en lange gedichten op maat. Ik vroeg hen ook: wat is het eerste dat in je opkomt als je de bibliotheek binnenstapt? Zo verzamelde ik stapels post-its, kleine tekstjes die in een koffer gingen. Het was voor mij belangrijk om de notities niet meteen te lezen. Pas voor het schrijven ging de koffer open. Al die woorden en korte zinnen vormden eigenlijk al een gedicht op zich. Van daaruit ben ik blijven lezen, krabbelen en schrijven. We hebben het gedicht ‘samen’ geschreven, Toevlucht is echt ontstaan uit het schrijfwerk van iedereen.
Was de titel ‘Toevlucht’ dan ook snel duidelijk?
Ja. Mensen komen om heel verschillende redenen naar de bibliotheek. Sommigen zag ik maar één keer, anderen kwamen elke week. Ik merkte dat velen hier een manier vonden om even te ontsnappen aan de drukte van het dagelijks leven. Ze kwamen om rust te zoeken, even in een hoekje zitten en bekomen van het leven.
Het gedicht kreeg een bijzondere plek op een draaiende poëzie-installatie. Hoe is dat idee tot stand gekomen?
Door een mooie samenwerking met kunstenaar Nathan Gotlib. We hebben hem de vrije loop gegeven, en hij kwam zelf met het idee. Nathan begreep meteen wat ik had geschreven en vertaalde mijn idee in de draaiende cirkels aan de gevel. De bibliotheek is van iedereen, maar ook een speelse plek. Het is niet langer de stille ruimte van vroeger, maar ook een plek voor kinderen en jongeren. Een plaats van verwondering en ontmoeting. Dat zie je ook in de manier waarop de bib gerenoveerd is. De poëzie-installatie mocht speels en interactief zijn.
En dan word je gedicht onthuld. Een spannend moment?
Ja, het is lang geleden dat ik nog zo’n spannend moment heb meegemaakt. Voor een optreden of voorbereiding ben ik niet meer zo zenuwachtig. Maar voor dit gedicht voelde ik duidelijk druk, omdat de woorden blijvend zijn. Bij mijn spoken word kan ik komen, mijn verhaal brengen en weer weggaan. Ja, het zindert na, maar niemand kan exact onthouden wat ik heb gezegd. Dit gedicht is gepubliceerd en blijft er voor altijd, en die gedachte vond ik best eng. Een gevoel dat ik echt moest loslaten.
Wat hoop je dat voorbijgangers zullen voelen of denken wanneer ze jouw woorden op de lezen?
Ik hoop dat iedereen zich een beetje kan herkennen in ‘Toevlucht’. Al is het maar één zin of alinea die beschrijft waarom ze naar de bibliotheek komen.
Zie je de vernieuwde bibliotheek van Hoboken zelf ook als een toevluchtsoord?
Absoluut. Vroeger was een bezoek aan de bibliotheek vanzelfsprekend, maar naarmate je ouder wordt en een actiever sociaal leven krijgt, ga je er minder vaak naartoe. Door deze samenwerking kom ik hier nu vaker. Het voelt veel logischer om hier te gaan zitten, een boek te lezen en even tot rust te komen.
Zet dit gedicht je niet aan om een bundel te publiceren?
Ja, natuurlijk wil ik dat mijn woorden ooit worden gebundeld. Toch speelt er nog een onzekerheid bij mij. Een angst om me te bewegen in een wereld waar al zoveel goed gepubliceerd werk bestaat. Misschien zou er nog te weinig levenservaring in mijn bundel zou zitten. Er heerst ook een gevoel dat er nog veel in mijn leven staat te gebeuren. Mijn droom is een bundel te publiceren die aanvoelt als een levenswerk. Een verhaal over mijn ouders, grootouders en alle mensen die een rol in mijn leven spelen.
Zie je een ontwikkeling in je schrijfwerk?
Ik merk vooral een evolutie in wat ik schrijf. Er is een periode geweest waarin ik me sterk richtte op maatschappelijke thema’s. Daarna volgde een tijd waarin ik vooral schreef over mijn persoonlijke kwesties. Je zou kunnen zeggen dat mijn genre mee verandert door wat ik in mijn leven meemaak. Met het gedicht Toevlucht voelde ik opnieuw het plezier van spelen met woorden. Het was een terugkeer naar de basis van het creëren. Zelf vind ik het mooi om in mijn gedichten en spoken word een verhaal te vertellen, waarbij ik mijn luisteraars meeneem in een thema of wereld. Er is een begin en een einde, en samen leggen we een weg af.
Voor mensen die soms schrik hebben van slam poetry: hoe zou jij hen over die drempel kunnen helpen?
Ik vraag me vaak af waarom mensen poëzie of slam als intimiderend ervaren. Het mooie aan spoken word of poëzie is dat je het niet elke zin volledig hoeft te begrijpen. Bij slam poetry gaat het erom dat je soms de controle loslaat en je laat meenemen door het ritme en de cadans van iemands stem. Ga gewoon mee in het ritme en geniet.
En nu is er iets totaal anders op je pad gekomen. Je bent elke week te zien in het nieuw online programma ‘Gij weet’ op VRT MAX.
Ja, het zijn leuke en spannende tijden. Ik ben vooral dankbaar dat ik zoveel verschillende dingen mag doen. Bovendien leer ik nog altijd bij door alles wat ik doe.
Tot slot: heb je een mooie boekentip voor onze stadslezers?
Goede vraag, dan kies ik voor een Engels boek dat ik onlangs heb gelezen. Marthyr! van Kaveh Akbar heeft echt indruk op me gemaakt.
