Organisatie in de kijker: Mwinda Kitoko - "cultuur is aanwezig in alles wat we doen"
Door Nathalie Brouwers
Billy Kalonji is voorzitter en medeoprichter van de Afrikaanse vereniging Mwinda Kitoko, die in Antwerpen is gevestigd en daar heel actief is. Via culturele activiteiten willen ze ontmoeting en uitwisseling stimuleren, ook literaire activiteiten maken deel uit van het aanbod. We spraken eind juli af in het Instituut voor Tropische Geneeskunde voor een introductiegesprek.
Wanneer is Mwinda Kitoko ontstaan en waarom? Welke missie hebben jullie?
Mwinda Kintoko betekent in het Lingala ‘Mooi licht’. We wilden symbolisch een mooi licht werpen op de verschillende culturele gemeenschappen die samenwonen in een stad als Antwerpen en hen uitnodigen zich aan elkaar voor te stellen. Het doel is de interactie onder elkaar te faciliteren, want we weten dat “onbekend onbemind maakt”. Antwerpen is een kosmopolitische stad met vele gemeenschappen die te lang gesloten bleven en te weinig met elkaar omgingen. We wilden ontmoetingsruimtes creëren om de andere te leren kennen en om angsten, vooroordelen en stereotypen te doorbreken om zo beter te kunnen samenleven. Mwinda Kitoko is in 1993 opgestart, al 32 jaar geleden dus, door zowel Europese Belgen als Belgen van Congolese afkomst. Het “mooie licht” moet de verschillen in het licht zetten zodat we elkaar leren kennen, respecteren en blijven ontmoeten.
Hoe hebben jullie als oprichters elkaar leren kennen?
Vooral door culturele activiteiten zoals theater, poëzie, dans, literatuur, enz. En dan zijn we voor en door de oprichting van Mwinda Kitoko dichter tot elkaar gekomen, en hebben we samen ook de rijkdom van het mooie Antwerpen kunnen ontdekken. Sindsdien heeft Mwinda Kitoko altijd als missie gehad om de ontmoeting met de andere te organiseren en te strijden tegen elke vorm van uitsluiting.
In het begin organiseerden verenigingen als de onze zich vooral op culturele activiteiten binnen de eigen gemeenschappen.
Er was toen nog weinig externe interactie - een kwestie van bestaansrecht en het overleven van een identiteit in het begin – maar toen wilden we verdergaan. Wij wilden de andere gemeenschappen leren kennen, te beginnen bij die van ons gastland België, maar ook de Belgen in de Afrikaanse gemeenschappen introduceren.
In het begin eerst door gezellige bijeenkomsten met Afrikaanse dans, gastronomie, theater, enz. Dat gebruikten we om daarna samen het gesprek aan te gaan. En deze gesprekken gaven ons de gelegenheid onze geschiedenis uit te leggen, hoe we hier zijn beland, maar ook welke problemen we tegenkwamen op het vlak van integratie.
Mwinda Kitoko ontstond dus om die uitwisselingen te faciliteren, en om te vechten tegen discriminatie en racisme. In 1999 hebben we zelfs een Afrikaanse federatie opgericht, na een ontmoeting met burgemeester Leona Detiège. Zij wilde één Afrikaanse gesprekspartner, omdat we het nodig vonden om bepaalde misstanden aan de kaak te stellen: willekeurige politiecontroles op het De Coninckplein, problemen bij de inschrijving op school, problemen met huisvesting, toegang tot werk, gebrek aan vrijetijdsbesteding voor kinderen... We wilden toen de stem zijn van de stemlozen uit de sub-Saharaanse Afrikaanse gemeenschappen. De federatie had ook kantoren in Gent en in Brussel, en op het einde telden we maar liefst 22 verschillende nationaliteiten en 106 verenigingen. Ze is echter in 2016 opgeheven door interne problemen. Vandaag bestaat er een kleinere federatie, genaamd SANKAA, die wel minder groot is dan toen.
Wat is vandaag de prioriteit van Mwinda Kitoko?
Vandaag is burgerparticipatie voor Mwinda Kitoko het belangrijkste, het laten horen van onze stem, niet integratie op zich wat vroeger onze focus was. Dát maakt ons pas volledige burgers en het is daarom onze nieuwe focus. Onze kinderen en zelfs sommige ouders van de eerste generatie zijn nu meertalig, ook in het Nederlands. De eisen zijn veranderd: het gaat niet langer alleen om integratie, maar om erkenning als volwaardige burgers.
In 2003, na een tragisch drama (de verdrinking van twee kinderen van Afrikaanse afkomst in de Schelde tijdens de vakantieperiode), lanceerden we een ambitieus project: “Talentendag”. Het doel was om aan jongeren van 7 tot 30 jaar de gelegenheid te bieden waar ze eerst in zichzelf leerden geloven, dan in hun talenten en dan hun talenten konden tonen op een groot podium na een leertraject. Ook de ouders werden hierbij betrokken. Deze dagen vonden meer dan 7 jaar lang plaats, tussen 2003 en 2016, met enkele onderbrekingen. De laatste editie vond plaats in Bozar, in Brussel. Volgend jaar organiseren we een speciale bijeenkomst voor voormalige deelnemers die een voorbeeld zijn geworden voor de huidige jeugd, en voor veelbelovende nieuwe talenten.
Lag toen de focus vooral op de burgerparticipatie en de strijd tegen discriminatie of ging het tegelijkertijd ook nog altijd over de culturele uitwisseling?
Voor Mwinda Kitoko komt de cultuur altijd eerst, dat is onze basis. Cultuur is aanwezig in alles wat we doen. Alles is cultureel. Voor ons is cultuur wat er rest, als men je alles heeft afgepakt. Onze activiteiten werden en worden ook gefinancierd door het Vlaamse ministerie voor Cultuur, en ook door de stad.
Maar ondertussen is Mwinda Kitoko ook actief geworden op het vlak van tewerkstelling?
Dat klopt want na onze laatste Talentendag in 2016 gaven de jongeren bij ons aan dat ze veel werkloosheid tegenkwamen. Ze hadden het moeilijk om jobs te vinden, stages, vakantiewerk, studentenwerk, enz. Ze kwamen bij ons om hulp vragen, en daarom hebben we Job Ubuntu opgestart, in eerste instantie een netwerk dat zich enkel richtte op Brussel, en nu een vzw, fungerend als een consultatie- en adviesbureau, met een bereik over heel België. Ook door het vinden van werk kom je tot burgerparticipatie.
Ubuntu is een Afrikaans concept, dat grosso modo staat voor “Ik besta als wij bestaan.” “Als ik jou leer kennen, help je mij mee mens te worden.” Elke mens die je ontmoet in je leven, kan je leven veranderen, zelfs zonder woorden. Dat is de essentie van de Afrikaanse filosofie.
Welke activiteiten organiseren jullie vandaag?
In de jaren ’90 zijn we eerst begonnen met de plezante activiteiten: dans- en kookworkshops, festiviteiten, enz. Dat zijn inderdaad soms stereotypen die we hebben “gebruikt”, maar die activiteiten deden we ook bewust om het ijs te breken. Dat liet de mensen toe om ons te ontdekken.
Erna zijn de serieuze debatten gekomen, ook over gevoelige thema’s en die houden we nu nog steeds. Dat zijn onze bruggen naar anderen toe.
Het komende najaar is er een moeilijk maar essentieel debat gepland over de veranderingen in het Afrikamuseum (Koninklijk Museum voor Midden-Afrika) in Tervuren, op 4 oktober in CORSO in Berchem. In dat debat engageren we ons al 20 jaar.
(Nvdr: Billy Kalonji is een van de stichtende leden en huidig voorzitter van het Comraf, voluit het Comité Koninklijk Museum Midden-Afrika–Afrikaanse verenigingen. Dat orgaan vertegenwoordigt Afrikaanse verenigingen en adviseerde het museum tijdens de renovatie afgerond in 2018.)
Op 8 november is er een derde boeiende film- & debatavond, over de bekende en grote psycholoog uit Martinique, Frantz Fanon, die zijn werkende leven heeft doorgebracht in Algerije. Die film wordt gevolgd door een interactief debat over de dekolonisatie van het denken. We combineren telkens een film, een debat en een ontmoetingsmoment met een drankje achteraf om af te ronden. We gaan altijd voor de ontmoeting en de ontdekking tegelijkertijd. Dat is het DNA van onze Ciné-Club Kitoko.
Jullie deden al mee aan ZuiderZinnen, ook vorig jaar. Kan je daar wat meer over vertellen?
In de vroegere edities van ZuiderZinnen hebben we drie maal samengewerkt. Twee maal op het Tropisch Instituut en ook één keer in het Zuiderpershuis. We ontmoetten de organisatoren van ZuiderZinnen, die ons verleidden met hun concept, een combinatie van literatuur, poëzie, muziek, enz. Wij vonden het belangrijk om ook de stem van de ‘Global South’ binnen te brengen in dit festival omdat we de indruk hadden dat dit nog ontbrak. Daarom hebben we schrijvers, denkers en dichters uitgenodigd die in Afrika hebben gewoond – van Afrikaanse, Belgische of andere afkomst – en die over Afrika schrijven. Dat was onze manier om Afrikaanse creatieve talenten aan te moedigen die in Vlaanderen en Nederland wonen. We hebben opnieuw contact opgenomen toen ZuiderZinnen een doorstart maakte vorig jaar. Van de jongere generaties waren er toen bv Lisete Ma Neza, Nadia Nsayi en Onias Landveld (Nl). Jammer genoeg kunnen we er dit jaar niet bij zijn. Hopelijk volgend jaar weer wel.
Dat is erg jammer, maar daar kijken we dan al naar uit. Heb je met Mwinda Kitoko naast ZuiderZinnen ook al andere literaire evenementen in Antwerpen georganiseerd?
Ja, met Antwerpen Boekenstad organiseerden we in een ver verleden al eens een poëzie-expo “Open Deur” in het Centraal Station. Via deze archief-link vind je hiervan nog een verslag.
En wat brengt Mwinda Kitoko ons in de nabije toekomst in ‘t Stad?
Wat belangrijk is voor ons, is om het stokje door te geven naar de jongere generaties. Dat is een motivatie om vanaf vrijdag 5 september en dan elke eerste vrijdag van de maand de Open Mic Kitoko te organiseren in de Peperfabriek
(Breugelstraat, Antwerpen) komend najaar en volgend jaar. Het is een nieuw sociaal-cultureel initiatief gericht op het versterken van sociale cohesie en het bevorderen van diversiteit binnen de Antwerpse gemeenschap.
De bedoeling is drieledig: op deze open mic-avonden zullen we ten eerste altijd iemand uit het globale zuiden introduceren, die in het verleden of nu in het heden belangrijk is geweest voor de gemeenschap. Ten tweede laten we telkens een plaatselijke vereniging aan bod komen die werkt op het beter samenleven, op integratie, en de strijd tegen discriminatie en racisme. Zo willen we lokale initiatieven meer in het voetlicht plaatsen. En ten derde is er dan een Open Mic-sessie voor alle creatieve talenten die willen langskomen en zich willen uitdrukken in eender welk genre: literatuur, poëzie, muziek, spoken word, comedy, wat dan ook.
Doorheen het jaar zal er ook een selectie zijn van de drie of vier meest veelbelovende artiesten uit onze verschillende Open Mic-avonden die alvast volgend jaar in september op Zuiderzinnen zullen mogen optreden. Dat is zo al afgesproken. We gaan dit op onze lancering op vrijdag 5 september ook nog volledig uitleggen. Iedereen is welkom!
