Het aarzelend schrijven: Wereldboekendag en Almudena Grandes

22 april 2022

Stadslezer André Oyen schrijft in deze column over boeken, auteurs en alles wat hier verband mee houdt.

Wereldboekendag (ook bekend als Internationale dag van het boek en de auteursrechten, en alternatief geschreven als Wereld Boeken Dag) is een evenement dat jaarlijks op 23 april wordt gehouden door UNESCO ter promotie van lezen, publicatie en auteursrechten. De dag werd voor het eerst gehouden in 1995.

De datum 23 april werd gekozen omdat deze dag in Spanje al sinds 1923 in het teken stond van boeken. Op die dag werd de schrijver Miguel de Cervantes geëerd. Een andere reden om 23 april als datum te kiezen was omdat dit de sterfdag was van William Shakespeare, Miguel de Cervantes, Garcilaso de la Vega en Josep Pla.

Wereldboekendag wordt inmiddels in meer dan 100 landen gevierd, waarbij elk land zijn eigen activiteiten organiseert.

De traditie bestaat al langer: de Catalanen vieren op 23 april jaarlijks ook het feest van Sint-Joris: de mannen schenken aan de vrouwen een roos en de vrouwen schenken aan de mannen een boek. Op die dag worden er in Catalonië maar liefst 4.000.000 rozen geschonken en 400.000 boeken. Een traditie die navolging verdient!

Wereldboekendag is het moment bij uitstek om woorden uit andere werelden te ontdekken. Ontmoetingen met andere culturen, confrontaties met andere volkeren en landschappen, poëzie uit de vierwindstreken... Daarom wordt op deze datum een wereldwijd eerbetoon aan boeken en auteurs gehouden. Hiermee hoopt UNESCO iedereen – en met name jongeren – aan te moedigen om het plezier van lezen te ontdekken. Ook wil de VN-organisatie naar eigen zeggen ‘hernieuwd respect creëren voor de onvervangbare bijdragen van degenen die de sociale en culturele vooruitgang van de mensheid hebben bevorderd’.

Almudena Grandes

Op Wereldboekendag in 2004 had ik het genoegen om in Madrid de schrijfster Almudena Grandes te ontmoeten bij de voorstelling van Luchtkastelen (Castillos de cartón), het is een schitterend werk over de bevrijdende jaren na de val van Franco, de roerige jaren waarin de seksuele bevrijding haar beslag kreeg en de levensvreugde nog niet bedorven was door ervaringen en de tand des tijds.

Ik ben van haar debuut af een grote fan van haar en ik was dan ook apetrots dat ze anderhalf uur tijd wou vrijmaken, want een mannelijke fan uit België ontmoette ze niet elke dag.

Ze debuteerde in 1989 met de erotische roman Las edades de Lulú (Episoden uit het leven van Lulu) over de behoefte om een erotische inhaalslag te maken na de preutsheid tijdens de Franco-dictatuur. Het boek werd een groot succes en werd verfilmd.

Gedurende haar carrière schreef Almudena Grandes dertien romans en drie verhaalbundels en werd beschouwd als een van de belangrijkste vrouwelijke stemmen in de Spaanse literatuur.

Grandes woont midden in het centrum van de Spaanse hoofdstad, op een steenworp afstand van de Calle Fuencarral, een van de belangrijkste straten in Madrid. Ze is in deze wijk ook opgegroeid, een straat verderop. Dit is echt haar barrio. En Madrid is haar stad, ook in literair opzicht. Er zijn altijd mensen op straat, ongeacht het tijdstip. En niemand die vraagt je ooit waar je vandaan komt als je met een ander Spaans accent spreekt.

In later werk behandelde Grandes de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) en het daaropvolgende Franco-tijdperk. Haar boeken gaan over de linksen en republikeinen die de burgeroorlog hadden verloren. "Grandes had de nieuwsgierigheid van de historicus en de kracht van de romanschrijver", schrijft El País. Ze beschreef zichzelf als "republikeins, links, feministisch en anti-kerk". Haar romans ‘Te llamaré viernes’ (Vrijdag zal ik je noemen), ‘Malena es un nombre de tango’ (Malena), ‘Atlas de geografía humana’ (Atlas van de menselijke geografie), ‘Los aires difíciles’ (De geest van de wind)’, ‘Castillos de Cartón’(Luchtkastelen), ‘El corazón helado’ (IJzig hart) en ‘Los besos en el pan’ (Kleine helden), samen met de verhalenbundels ‘Modelos de mujer’ (Voorbeeldige vrouwen) en ‘Estaciones de paso’ (Tussenstations), hebben haar tot een van de meest gevestigde en internationaal vermaarde namen van de hedendaagse Spaanse literatuur gemaakt. Grandes was erepatroon van de Fundación Academia de Cine.

Haar werk werd in meer dan twintig talen vertaald en werd ook verfilmd. Ze won vele literaire prijzen. De Spaanse premier Pedro Sanchez schreef in een reactie op haar overlijden dat ‘de Spaanse literatuur een van haar belangrijkste hedendaagse auteurs heeft verloren.’

Ze begon aan de zesdelige romanserie waaraan ze werkte over het Franco-tijdperk na haar erotische debuutroman Episoden uit het leven van Lulu (1978) en het omvangrijke project mag met recht haar levenswerk worden genoemd. Ze wilde daarmee de geschiedenis van het verzet tegen de rechtse dictator Francisco Franco, die van 1939 tot 1975 aan de macht was, voor de Spanjaarden ontsluiten.

“De deelnemers aan het verzet zijn buiten de officiële geschiedenis gehouden,” zei Grandes daarover in ons gesprek. “Ik voel een grote verantwoordelijkheid. Veel lezers zijn dankbaar dat ik de geschiedenis van Spanje doorgeef. Omdat delen van de geschiedenis zijn verzwegen, gaan romans, films en fictie een rol vervullen die zij eigenlijk niet hebben. In Spanje zitten we eigenlijk boven op een goudmijn en er zijn veel verhalen die nog niet zijn verteld.”

Het jaar dat de Spaanse Grondwet (1978) werd aangenomen, vierde Grandes haar achttiende verjaardag. “Het was fantastisch. Ik was tiener en alles en iedereen om mij heen was tiener. Ik begon aan mijn nieuwe leven in een stad die een nieuw leven begon in een land dat ook een nieuw leven begon. We waren geluksvogels en zouden de wereld veroveren.Maar toen we veertig werden en terugblikten, vroegen we ons af wat we nou werkelijk voor elkaar hadden gekregen.” Op dat moment werd voor Grandes duidelijk dat de herinnering aan Spanjes recente geschiedenis, of het gebrek daaraan, niet zozeer te maken heeft met het verleden, als wel met het heden. En met de toekomst van het land.

Grandes is niet de enige contemporaine schrijver die zich waagt aan het beladen thema van de Burgeroorlog en de Franco-jaren. Maar niet alle lezers weten die fascinatie voor de naoorlogse periode te waarderen.

Almudena Grandes heeft een gloedvolle en beeldende stijl van schrijven met een onmiskenbaar Spaans temperament, dat ze ook ten volle tijdens in ons gesprek toont. Het lukt Grandes goed om de emoties op de juiste wijze te brengen en in de juiste dosering toe te dienen.

Het zijn overwegend verhalen vol dramatiek, bijvoorbeeld over onmogelijke en dramatische liefdes in oorlogstijd, over de verschrikkelijke terreur van het Franco-regime, vreselijke martelingen, uitbuiting en onderdrukking van vrouwen en kinderen, voedseltekorten en de altijd overheersende sfeer van angst en achterdocht.

Maar het zijn ook verhalen van kracht en doorzettingsvermogen, opofferingsgezindheid, altijd maar doorgaan en niet opgeven, in de hoop op betere tijden. Het zijn die kwaliteiten die gelukkig genoeg worden belicht en die voorkomen dat haar boeken een ondraaglijke zwaarte zou krijgen.

Het was voor mij een zalige ervaring om met zo een groot schrijfster over alle aspecten van literatuur te kunnen praten.

Naast haar boeken schreef Grandes ook een zeer gewaardeerde column in ‘El País’ waarin zij aankondigde dat zij aan kanker leed, die bij een routinecontrole was ontdekt. Een maand later op 27 november 2021 overleed ze op 61-jarige leeftijd in een ziekenhuis in Madrid.

Ik moet eerlijk toegeven dat haar overlijden me heel sterk heeft aangegrepen. Buiten het feit dat ze een groot schrijfster was, school er in haar ook een heel warme persoonlijkheid. Die mooie Boekendag in Madrid zal voor eeuwig in mijn geheugen gegrift blijven.

Stadslezer André Oyen deelt als boekenexpert veel leestips, ontdek ze hier: https://www.antwerpenleest.be/...