Het aarzelend schrijven

14 januari 2021

Stadslezer André Oyen schrijft in deze column over boeken, auteurs en alles wat hier verband mee houdt.

Op 1 januari maken de meeste mensen wel goede voornemens.Meestal doe ik hier niet aan mee, want ik weet dat meestal die voornemens al sneuvelen halverwege de maand januari.Maar dit jaar wil ik toch één voornemen waarmaken. Hoelang het gaat overleven weet ik niet. Ik wil mijn eigen column (Het aarzelend schrijven) hebben die over een boek, een schrijver of een literair gebeuren gaat. Hoe dikwijls deze column gaat verschijnen weet ik ook niet. Het zijn nog allemaal vraagtekens. Het is wel een duidelijk feit dat de eerste column er is.We schrijven vandaag 1januari 2021 en uiteraard hoop ik met u allen dat het de aftrap zal worden van een prachtig jaar waarin vreugde en vrijheid en gezondheid teug zullen domineren! Ik bijt de bits af met de Tsjechische schrijver Karel Čapek (1890 - 1938) die een autoriteit was binnen de Tsjechische literatuur. Zijn bekendste werken kunnen worden ingedeeld bij het genre sciencefiction, en worden vergeleken met Britse auteurs als Aldous Huxley en George Orwell. Daarnaast staat hij bekend als de uitvinder van het woord 'robot'. Het woord verschijnt voor het eerst in zijn werk R.U.R. (Rossum's Universele Robots). Een theaterstuk dat in januari 1921 in première ging. Ook schreef hij krantenartikelen, theaterstukken, kinderboeken, detectives, reisverslagen en zelfs een boek over tuinieren. Kenmerkend voor zijn werk is het gevoel voor humor. In Nederlandse vertaling verschenen volgende werken van hem:Krakatit (1924) (Nederlands: Krakatiet (Wereldbibliotheek, 2016, vertaald door Irma Pieper))Hordubal (1933) (Nederlands: Hordubal (Van Holkema & Warendorf, 1934, vertaald door M. & R. Weatherall) en later nogmaals vertaald met dezelfde titel (Wereldbibliotheek, 2019, vertaald door Irma Pieper, ISBN 9789028427402))Povětroň (1934) (Nederlands: Meteoor (Wereldbibliotheek, 2017, vertaald door Irma Pieper, ISBN 9789028427259)Obyčejný život (1934) (Nederlands: Een doodgewoon leven (2008, Wereldbibliotheek, vertaald door Irma Pieper, ISBN 9789028422469))Válka s mloky (1936) (Nederlands: Oorlog met de salamanders(Van Holkema & Warendorf, 1936, vertaald door Eva Raedt-de Canter; Het Spectrum, 1966, vertaald door Willy Wielek-Berg; Wereldbibliotheek, 2011, vertaald door Irma Pieper))První parta (1937) (Nederlands: De eerste brigade (Van Holkema & Warendorf, 1939, vertaald door W.A.Fick-Lugten); De eerste ploeg (Leopold, 1986, vertaald door Hans Krijt en Miep Diekmann).De Nederlandse vertaling van de roman “Oorlog met de salamanders” van Karel Capek kreeg in 2012 De Groene Watermanprijs. Die prijs bekroonde jaarlijks “een pareltje dat over het hoofd werd gezien in de mainstream boekenmedia”. Ondertussen is de prijs van mijn geliefde boekhandel helaas ter ziele gegaan, maar de boekhandel zelf is ook in Coronatijden gelukkig nog springlevend!Met Oorlog met de salamanders schreef Karel Capek een tijdloos meesterwerk. De roman verscheen reeds in 1936 en heeft nog niets aan belang ingeboet. Het boek verhaalt de opkomst en de beschaving van de salamanders die zich bliksemsnel over de wereld verspreiden. Ze leren praten, weten aan wapens te komen en ontwikkelen zich tot Salamanders (naarmate ze aan belang winnen zal Capek ze symbolisch met een hoofdletter beginnen schrijven). Niemand kan vermoeden dat de ondergang van de wereld wordt ingeluid als de onbehouwen en vrijwel altijd aangeschoten Tsjechische kapitein J. van Toch met zijn Hollands schip de Kandong Bandoeng zijn anker uitwerpt bij het onooglijke eilandje Tanha Massa, ten westen van Sumatra. Hij hoort daar geruchten over gevaarlijke zeemonsters in de nabijgelegen Devil Bay. Zwart bijgeloof,’ roept hij uit met het joviale overwicht van een ontwikkeld man. Van Toch gaat op onderzoek uit en ontdekt een bloeiende kolonie van de Andrias Scheuchzeri, reuzesalamanders, waarvan alleen een enkel fossiel exemplaar bekend is. (Dat bevindt zich in het Teylers museum te Haarlem.) Het beest is gemakkelijk te dresseren, blijkt te kunnen leren praten, en beschikt bovendien over een bijzonder goed ontwikkelde fijne motoriek. Kortom, uitermate geschikt als goedkope arbeidskracht. Er ontstaat een levendige en massale handel in de beesten, die in uiteenlopende kwaliteiten worden geleverd, van heavy tot trash. Ze worden verhandeld om wereldwijd onderzeese werken uit te voeren, voor havens, kanalen en deltawerken. En zoals dat gaat in de economie zijn ze binnen enkele jaren ook nog eens onmisbaar als consument.Čapek schreef zelf over de roman dat het handelt over het opkomende Nazisme in Duitsland van voor de Tweede Wereldoorlog. Hij zag het als een onvermijdelijke ontwikkeling. Tegelijkertijd was hij van mening dat niet alleen de mensheid zich verder had ontwikkeld, binnen andere soorten was ook vooruitgang geboekt op evolutionair vlak. Dat het boek over het nazisme gaat werd door de schrijver benadrukt door onder meer te vermelden dat een in Duitsland levende variant van de salamanders door de Duitse wetenschappers werd gezien als het ras van salamanders voor de toekomst; zij waren superieur ten opzichte van andere salamanders (aldus een passage in de roman). Capek maakt gebruik van talloze mogelijkheden om de ernst van zijn boodschap te maskeren met spot, lachlust en vertelplezier.Met het onsterfelijk werk van karel Čapek gaat deze reeks van start!