"De mens is niets dan tegenstrijdigheden" - Interview met Ariana Harwicz, één van de auteurs op Crossing Border

Ariana, Ik las je debuut ’Sterf, Liefste’ van 2012, pas vertaald in het Nederlands in 2021 en ik las je non-fictieboek 'Het geluid van een tijdperk' (essays over schrijven) van 2023, zeer recent vertaald en uitgebracht door uitgeverij Vleugels. Laatstgenoemd werk start met de oproep dat wij, mensen, moeten accepteren dat er in bijna alles paradoxen zitten - of zelfs meervoudige tegenstellingen. Zelfs in de titel van je debuut zit die paradox. Is dat een wederkerend thema, dat we allemaal vele tegenstrijdigheden in ons dragen, ze soms niet (willen) zien, of ze ontkennen?

Vooreerst ben ik heel blij en dankbaar dat al mijn boeken vertaald zijn in het Nederlands. Allemaal, al mijn werk. En mijn boeken hebben allemaal een absolute voorliefde voor paradox, voor de tegenstrijdigheden van de personages, de menselijke tegenstrijdigheden, of het nu in verschillende contexten is, of in het gedrag van de personages, in hun moraal, hun liefde voor een zoon, hun ideologie, al mijn personages voelen uiteindelijk een kracht in relatie tot hun ideologie. Ze zeggen bijvoorbeeld dat ze humanisten zijn, maar tegelijkertijd zijn het klootzakken, slaan ze hun vrouwen, of haten ze hun kinderen, of ze zeggen dat ze links zijn, maar ze doen dingen die heel erg rechts zijn, of ze noemen zichzelf patriottisch, maar ze haten hun land. Maar of het nu in de ideologische politieke dimensie is, of in de persoonlijke, private, familiale dimensie, de relatie met hun kinderen, hun vrouw, hun seks: ik denk alleen aan literatuur in termen van deze permanente tegenstrijdigheid van de mens.

En waarom is het zo'n belangrijk thema voor jou?

Ik denk dat het heel belangrijk is omdat het overal deel uitmaakt van het leven. Hoe beschrijf je de menselijke natuur zonder de tegenstrijdigheden? Het is onmogelijk, dan is het propaganda. In feite is de waarheid dat, als je menselijk gedrag begint te observeren, dat er dan niets anders is dan tegenstrijdigheden. Er is niets anders. En dat is prachtig. Het is een prachtige bron van artistieke creatie. Dus daarom is het alomtegenwoordig.

En we zijn allemaal veroordeeld om tegenstrijdig te zijn en dingen te verbergen, om een dubbele dimensie te hebben, de sociale dimensie en de privédimensie. Het westen, vooral op dit moment, is een fabriek, een fabriek voor het fabriceren van leugens.

Het is de ene ideologie die de andere verbergt. Deze hele sfeer is doorgedrongen in mijn boeken, ook in ‘Sterf, Liefste’ mijn eerste boek.

Elke roman zou moeten klinken als Grigory Sokolov, schrijf je in ‘Het geluid van een tijdperk’ : je kiest daarmee voor een vertolker, niet voor een componist. En voor klassieke muziek. Niet voor bv Lubomyr Melnyk of Keith Jarrett of John Coltrane, die componist én uitvoerders zijn. En: je blijkt ook veel aandacht te hebben voor het vertalen. Is vertalen en vertolken enerzijds het schrijven, en dus losstaand van anderzijds het creatieve, de compositie, de ideeën, het verhaal?

Ja, bedankt voor de vraag, erg interessant. En het gaat ook over al mijn boeken, niet alleen de essays die net zijn uitgekomen, ook de romans.

Ik noemde Grigory Sokolov omdat ik hem verschillende keren heb gezien tijdens concerten in Parijs en ik heb daar de fysieke ervaring gehad van zijn optreden, zoals bv ook Marta Argerich of Daniel Barenboim of vele anderen. Ik had het over hem omdat ik zijn relatie met het publiek zag, zonder demagogie, althans voor mij. Het is een zintuiglijke, subjectieve ervaring, zonder vervreemding van zijn kant. Hij interpreteert en hij buigt zijn hoofd en dat is alles, terwijl in de literatuur en in de filmwereld is er bla, bla, bla om te doen alsof we pro hoe-heet-ie-ook-alweer zijn. Bla, bla, bla, we worden allemaal voor humanisten uitgemaakt, maar dat geldt niet voor allemaal. Dat is niet zo.

Hetzelfde geldt voor de vertaling. De vertolker en de vertaler zijn min of meer dezelfde kunstenaars omdat ze een werk herinterpreteren, het zijn grote kunstenaars. Een vertolker en een componist, dat is iets anders, het is geen compositie. Het is geen zuivere compositie als we schrijven: we moeten de woorden vertalen, de emoties, we moeten het woord vertalen dat in onze hersenen verschijnt om het literair te laten klinken. Het is vertalen, dat schrijven. Maar het is ook waar dat schrijven ook een totale uitvinding is, een creatie, terwijl de vertaler, zoals we weten, iets verzint op basis van een werk dat al gemaakt is. Het is niet helemaal hetzelfde, maar het lijkt er wel op.

Je bent een schrijver, of zeg ik auteur. En elke schrijver zeg je is uniek, zoals iedereen uniek is. En elk boek uniek is. Toch kun je wederkerende Ariana Harwicz-elementen terugvinden, die dan staan voor jouw stem, jouw stijl. Is dat het compromisloze misschien? Het duale zoals gezegd? Het sterk verlangen naar het oprechte, het rechtvaardige? Wat kenmerkt je boeken?

Ja, ontologisch gezien is elk mens, elk boek, elk werk uniek, dat is waar. Maar tegelijkertijd zijn er werken en mensen die min of meer vervreemd zijn. Min of meer.

We hebben enkel woorden. Iets bestaat als we er een woord voor hebben. Als we er geen woord voor hebben lijkt iets niet te bestaan. In België hebben we een wekelijks radioprogramma om ontbreekwoorden te vinden/te maken. Heb jij of is er woord en taal genoeg om uit te drukken wat jij wil uitdrukken? Of is het net daarom dat je radicale scenes en metaforen moet gebruiken om iets over te brengen?

Het is een vrij terugkerende vraag in de kunst. Als de woorden die er zijn, genoeg zijn, als dat genoeg is, waarom dan andere woorden uitvinden, waarom dan niet schrijven dat alles er is?

En als alles er is, als het leven genoeg is, waarom de moeite doen om te schrijven. Waarom de moeite of de wens om het leven anders weer te geven als het leven duidelijk niet genoeg is, als woorden duidelijk niet genoeg zijn. We moeten er andere uitvinden, opnieuw uitvinden, opnieuw vormgeven.

Dat is het hele werk. Ja, het woord auto bestaat, het woord oorlog bestaat, het woord liefde bestaat. Maar dit bestaan is niet genoeg. Je moet ze opnieuw uitvinden. Dat is ingewikkeld. Het is zoals Rimbaud zei, je moet liefde steeds opnieuw uitvinden.

Door je debuut te lezen en ook ‘Het geluid van een tijdperk’ ben ik geïnteresseerd in je andere werk. Je laatste boek, 'Perder El Juico’, dat nog niet in het Nederlands verschenen is. Waarover gaat dat?

Het wordt nu vertaald. Het is nog niet uit omdat het nog niet af is. ‘Perdre le jugement’, het oordeel verliezen, niet bij zinnen zijn, is het verhaal van een gemengd stel, zoals gebruikelijk voor mij, een buitenlander en een Fransman, die een juridische strijd uitvechten. Er is het justitiële universum en een totale oorlog voor de kinderen, voor de voogdij. Er zijn bedreigingen, kruisbeschuldigingen en uiteindelijk ontvoert ze haar kinderen en er is de wet... Ook weer een gevecht met tegenstrijdigheden!

Tenslotte: welke drie boeken vind jij dat iedereen zou gelezen moeten hebben?

Ik ben hierin misschien niet zo origineel, maar het zijn boeken die mijn leven hebben veranderd: ‘De idioot’ van Dostojevski, ‘Voyage au bout de la nuit’ (Reis naar het einde van de nacht) van L.F. Céline. En ik zou zeggen gedichten van Paul Celan.