Drie ZuiderZinnen-mannen aan het woord: Luc Huybrechts, Jeroen Olyslaegers en Ernst Löw

ZuiderZinnen is terug. Een literair evenement, een festival van het woord, hoe omschrijf jij het?

Een festival van het woord. Meer dan 90 auteurs, schrijvers, acteurs, bezielers van het woord treden op, op meer dan 25 plaatsen op het Antwerpse Zuid. Het bijzondere is dat zowel de liefhebbers van de grote literatuur aan hun trekken komen, als de occasionele lezer. Het is een feest. De optredens zijn kort, 10 à 15 minuten. En je kan plaatsen binnengaan waar je nog niet ben binnengestapt.

Er zijn de café’s, de restaurants, MHKA - die ook een specifiek jongerenprogramma hebben - zeer divers, van Café Local tot de Sint Joriskerk.

Het was eerder al 13 keer ZuiderZinnen, tot 2012, en nu terug: hoe is dit gekomen?

Axel Daeseleire trok aan mijn mouw: “ZuiderZinnen is iets wat we missen: we moeten het terug op de kaart zetten” zei hij. Ok, als jij er mee je schouders onder zet. En we gingen ervoor. Hij is de voorzitter. Daarrond hebben we een nieuw jong team gebouwd.

Daardoor staat ook bijvoorbeeld een genre als slam poetry en een free podium geprogrammeerd. Het concept blijft hetzelfde. Een belangrijke Nederlandse krant schreef over een vorige editie: het grootste woordenfestival van de Nederlanden en dat is het nog steeds.

Een publiek komt natuurlijk voor grote namen, maar is het ook niet de charme van ZuiderZinnen om nieuwere, soms nog onbekende stemmen te horen? “Ik heb nog aan de toog gestaan met die of die toen die pas een boek uitbracht”: dat zijn ook steeds mooie herinneringen.

Ja zeker - en dat geldt ook in de andere richting, al die schrijvers en woordkunstenaars - al gebruik ik dat woord niet graag - treden ook graag in contact met hun publiek. Door de formule: vele korte voordrachten, lezingen, optredens, slam, free podium heb je de kans zowel iets op te pikken van mensen zoals Delphine Lecompte, Arthur Japin, Frank Boeyen of Stan van Samang en Griet Op de Beeck of Tourist le MC, Jennifer Heylen, Amina Belörf: zeer divers.

ZuiderZinnen koppelt het thema zorg aan het haar festival van het woord. Ik moest denken aan een vraag die op google hier en daar opduikt. Daarin wordt beweerd dat ooit aan antropologe Margaret Mead, die veel onderzoek deed naar de oorsprong van beschaving, werd gevraagd hoe je kan onderzoeken en vaststellen wanneer beschaving ontstaat. Haar antwoord was, zo wordt beweerd, dat het voor haar het geval was wanneer ze ergens konden ontdekken dat beenderen gespalkt werden. Want, zo zou ze verduidelijkt hebben, een poot of been breken in de natuur is vaak een doodsvonnis. Je kan niet meer vluchten voor vijanden, je kan niet meer jagen. Vanaf het moment dat een been gespalkt wordt of tijd krijgt om te genezen, dan is er een vorm van aandacht en zorg. Dat is de kiem van beschaving. Is het daar waar taal en zorg mekaar vinden in de kiem van de beschaving?

Grappig dat je over Margaret Mead begint. Vorig jaar vond ik dit artikel over haar uitspraak. De auteur van het artikel heeft geen bewijzen gevonden dat mevrouw Mead dit ooit zou hebben gezegd. Het is dus mogelijk een verhaal waarvan we niet weten hoe het is ontstaan en wie het oorspronkelijk op de wereld heeft losgelaten.

De vraag die wat meer naar de diepte gaat is waarom we dit verhaal tegen elkaar blijven vertellen. Ik stel voor dat het een diepere behoefte bloot legt om beschaving en zorg met elkaar te verbinden. We willen met andere woorden dat het waar is, omdat we intuïtief aanvoelen dat zorg de grote verbinder is. De rol van taal, of meer specifiek: van verhalen, is het belang van de zorg blijven door geven. Zorg dragen voor elkaar, en het belang ervan, is dus in essentie een verhaal dat we noodzakelijk vinden.

Hoe koppel jij zorg in de literaire wereld?

Dat kan verschillende kanten uitgaan. De literaire wereld is een biotoop die floreert bij een grote diversiteit, met schrijvers die een groot en breed publiek vinden en schrijvers die dat minder belangrijk vinden. Een biotoop heeft vaak zorg nodig om te kunnen overleven. We mogen dus waken over die diversiteit en die zorg kan vele vormen aannemen. Waken over een divers landschap van boekhandels hoort daar ook bij. Ervoor zorgen dat literaire evenementen net zo goed een divers landschap vormen waar iedereen zijn gading vindt en niet enkel nieuwe namen worden gelanceerd, maar waar de oudere en soms zelfs vergeten auteurs ook aan bod kunnen komen. Zorg en generositeit zijn dingen die voor mij aan elkaar gekoppeld zijn.

Hoe leg jij het thema in je werk?

In mijn columns staat zorg vaak centraal. In mijn prozawerk kronkelt het eerder als een ietwat verborgen thema. Maar wie 'Wij', 'Winst', 'Wil' en 'Wildevrouw' leest en zich daar richt op zorg en zorgers zal kunnen vast stellen dat het altijd aanwezig is.

Waar zouden we met z’n allen meer zorg aan moeten besteden?

Cultuur, onderwijs, elkaar. Tegenover zorg staat vervreemding. En vervreemding wint op alle vlakken. Zodra we als samenleving collectief uitspreken dat zorg echt belangrijk is, kunnen we de vervreemding terug dringen. Zorg is met andere woorden iets wat je kan willen. Vervreemding is wat je vaak krijgt, zonder wat ook te willen.

Is ZuiderZinnen op zich ook een vorm van zorg?

Dat vind ik wel. In het DNA van Zuiderzinnen ging het altijd over zorg voor de buurt, zorg voor de schrijvers, zorg voor het publiek. Het is altijd een warm en genereus festival geweest. Dat verklaart waarom zoveel mensen graag willen dat het terug keert én blijft.

Dag Ernst, jij bent de trekker van de crowdfunding, maar wat is ZuiderZinnen voor jou?

Ik ga je dat heel mooi vertellen. Het is begonnen in 2000, de eerste editie. In die tijd bracht ik, als ik geen andere bezigheden had, de dagen en de nachten door in café Hopper, hier op het Zuid.

Op een gegeven moment, de dag voor ZuiderZinnen vraagt Paul (Rutten, de bekende en heerlijke kelner van Hopper, nvdr), doe jij morgen ook mee? En, alsof ik onder een steen woonde, zei ik ‘Hoe wat waar doe ik aan mee?’ ‘Wel, aan ZuiderZinnen’ zei Paul. Ik had er nog nooit van gehoord. Waarschijnlijk hingen er overal affiches, maar ik was wellicht te veel met mezelf bezig, heb ik nog steeds maar iets minder (lacht). Maar dat ik dat niet had opgemerkt, zoiets als het festival van het woord. ‘Heeft Luc (Huybrechts) je dan niet gevraagd?‘ ging Paul nog verder. Maar ik kwam niet zo vaak in café De Linde, waarvan Luc toen eigenaar was. Ik vond dat zo verschrikkelijk dat ik daar niet bij was, dat ik niet gevraagd was, dat ik die dag erna, de dag van ZuiderZinnen, gewoon op straat ben gaan staan en onaangekondigd een privé concertje heb gegeven. Later heeft een krant nog aan Luc gezegd, wat leuk dat je ook straatzangers hebt opgenomen in je programma. Dat was ik dus. Vanaf toen ben ik elk jaar gevraagd. En is Zuiderzinnen een ongelooflijk, onvoorstelbaar en belangrijk gegeven, waar je je ook op aanpaste: zat je in Frankrijk en je wist op die dag is het Zuiderzinnen, dan kwam je daarvoor speciaal terug. Het is voor artiesten en auteurs iets... daar moet je bij zijn. het is het Rock Werchter of Pukkelpop van het woord.

De Volkskrant schreef ooit: ‘Het grootste festival van het woord in de Nederlanden’, het is eigenlijk ook wel verwonderlijk dat er eigenlijk niets vergelijkbars is. Hoe komt dat denk je?

Ik denk dat het te maken heeft met de cafécultuur, die er heerste. heel veel artiesten, bekend en onbekend, kwamen vaak samen in De Linde. Sterren, Bram Vermeulen, Jan Mulder, vroeger Herman De Coninck, Hugo Claus en dus vele anderen. Het was er een thuishaven. Vanuit die cafécultuur, dicht bij het volk, we drinken samen, we lachen samen, ... we dragen af en toe eens een gedicht samen voor. Kunnen we dat niet gewoon ook op straat doen? Zoals bijvoorbeeld ook Antwerpen Zingt is ontstaan. Een andere kunst of cultuur, ja dat wel, maar vanuit de gedacht die Luc had, dat literatuur niet een niche is voor dure schrijvers in een pak. De eenvoud van ZuiderZinnen, waar iedereen welkom is, geboren uit die cafécultuur, dat maakt het zo groot en zo groots.

Van de straatzanger ben je nu diegene die de crowdfunding op zijn schouders heeft genomen: hoe ging dat en wanneer is er besloten om tot crowdfunding over te gaan?

We gingen het doen, maar hadden geen geld. Om toch zoveel mogelijk artiesten uit te kunnen nodigen hadden we dat wel nodig. Ik had het eerder al eens gedaan voor mijn boek ‘Advocaten liegen niet’ en dat was me wel bevallen. Het voelt ook aan alsof ik het ook deed voor het boek, niet voor mij, en dus wou ik het ook wel doen voor ZuiderZinnen. Dan kruip ik in die rol, wordt het mijn dagtaak. Filmpje maken. En het is ook wel goed gelopen: aanvankelijk vroegen we 8500,- en we zijn geëindigd op 12500,-. Na een week zaten we al op het streefbedrag. Veel mensen die uit sympathie hebben gestort zonder dat die er iets voor terug wilden. 1, 5, 10, 20, 50 Euro.... heel divers - heel fijn.

Het is ook de bezetenheid van het team dat zich uitstraalt op iedereen. Het team is ook verjongd en je vindt ook nieuwe vormen in het programma: spoken word, slam poetry. Die horen er bij: het is ook woord, het zijn nieuwere vormen - al bestaan ze op zich best al lang. Het zijn modernere benaderingen.

Wat toch wel mooi is: als een evenement met of dankzij crowdfunding kan bestaan is het ook iets van iedereen.

Ja, en de Stad ondersteunt ook - dat is een mooi samengaan. Dat geeft een drive. Het mooie is en is altijd geweest, als je iets wil, en je zet je er met een groep voor in, dan krijg je iets voor mekaar.

Is er iets, iemand waar jij speciaal naar uitkijkt?

(denk even na, maar dan overtuigd) Koen De Bouw! Omdat ik het een geweldig acteur vind... neen, dat is 1B, 1A is dat wij destijds bij Studio Herman Teirlinck een hele goeie band hadden, veel samengedaan, maar dan nam zijn carrière zo’n mooie prachtige vlucht, dat we mekaar wat minder zagen. Ik weet nog dat ik zong op zijn bruiloft. Ik bracht een nummer van The Scene.

En ik schreef een nummer. Op een half uur tijd.

Komt dan op ZuiderZinnen ook de première van jouw nieuw nummer over ZuiderZinnen?

Ja - inderdaad! “Als woorden konden spreken”:

Meer info en een link om tickets te bestellen vind je op de website van ZuiderZInnen.